Παναγία Μυρτυδιώτισσα: Πώς προέκυψε το προσωνύμιο και ποιά τα θαύματά της;
Στις 24 Σεπτεμβρίου, 40 ημέρες μετά την Κοίμηση της Θεοτόκου, εμφανίστηκε η Παναγία σε ένα βοσκό και του είπε να ψάξει για την εικόνα που είχε έρθει σε εκείνο το μέρος πολλά χρόνια πριν.
Ο βοσκός προσευχήθηκε γονυπετής με δέος προς την Παναγία. Μόλις σηκώθηκε και γύρισε, είδε την εικόνα στα κλαδιά μιας μυρτιάς. Κλαίγοντας από χαρά, έφερε την εικόνα σπίτι του και είπε σε όλους την ιστορία της ανεύρεσης της εικόνας. Την επόμενη ημέρα όμως η εικόνα έλειπε και φοβήθηκε μήπως είχε κλαπεί.
Με βαριά καρδιά γύρισε με τα πρόβατά του στον τόπο της ανεύρεσης, όπου βρήκε και πάλι την εικόνα στα κλαδιά της μυρτιάς. Δοξάζοντας τον Θεό, την πήρε πάλι σπίτι του, αλλά την νύχτα η εικόνα εξαφανίστηκε, όπως και την πρώτη φορά.
Όταν η εξαφάνιση και επανεμφάνιση της εικόνας συνέβη και τρίτη φορά, κατάλαβε ότι ήταν θέλημα της Παναγίας η εικόνα να παραμείνει εκεί που είχε πρωτοβρεθεί.
Πιο συγκεκριμένα, η εικόνα της Θεοτόκου με τον Χριστό βρέθηκε από έναν βοσκό σε μια κοιλάδα νοτιοδυτικά του νησιού γεμάτη από μυρτιές, που ονομάζεται Μυρτίδια, πιθανότατα τον 13ο αιώνα μΧ. ή κατά άλλους το 1160 ή κατά κάποιους άλλους ερευνητές τον 15ο αιώνα.
Λόγω της τοποθεσίας, η Θεοτόκος έλαβε το προσωνύμιο ‘‘Μυρτιδιώτισσα” και η εικόνα ονομάστηκε εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Στην εικόνα αρχικά διεκρίνοντο καθαρά τα χαρακτηριστικά μέχρι στέρνων της Θεομήτορος και του Χριστού με την πάροδο όμως του χρόνου απέκτησε σιγά-σιγά το σκούρο χρώμα.
Βάσει της παράδοσης, πολύ πιθανό είναι ότι η ιστόρηση της εικόνας αυτής έγινε από τον Ευαγγελιστή Άγιο Λουκά ( 1ος μΧ αιώνας).
Στη θέση της εύρεσης ο πτωχός βοσκός έκανε ένα μικρό εκκλησάκι και αφιέρωσε τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του στην περιποίησή του.
Μετά τον θάνατο του ευσεβούς βοσκού , την περιποίηση του μικρού ναού της Μυρτιδιώτισσας, ανέλαβε ο μοναχός Λεόντιος ο οποίος με χρηματική βοήθεια Κυθηρίων μεγάλωσε λίγο το αρχικό εκκλησάκι και έκτισε γύρω του μερικά κελιά για την φιλοξενία των προσκυνητών.
Ανέγερση Ναού και επιτέλεση θαυμάτων
Μια μικρή εκκλησία χτίστηκε εκεί που βρέθηκε η εικόνα και ονομάστηκε Μυρτιδιώτισσα. Το κτήριο μεγάλωσε με τα χρόνια και πολλά θαύματα λέγεται πως συνέβησαν εκεί. Στην εικόνα αποδίδεται πλήθος θαυμάτων.
Στο τέλος του 16ου αιώνα, ο Θεόδωρος Κουμπριανός, ένας απόγονος του βοσκού που βρήκε την εικόνα, ζούσε στο χωριό Κουσουμάρι. Ήταν παράλυτος, αλλά πίστευε ακράδαντα ότι η Μητέρα του Θεού, η Παναγία, θα τον θεράπευε.
Κάθε χρόνο, στις 24 Σεπτεμβρίου, έστελνε ένα μέλος της οικογένειάς του να ανάψει ένα κερί στην Χάρη της γι’αυτόν. Μια χρονιά ζήτησε να τον πάνε μέχρι την Χάρη της, για να την προσκυνήσει ο ίδιος. Κατά τη διάρκεια της αγρυπνίας, ακούστηκε έντονος θόρυβος από την κατεύθυνση της θάλασσας. Το εκκλησίασμα έτρεξε να φύγει, πιστεύοντας ότι επιτίθονταν πειρατές. Ο παραλυτικός ζήτησε την βοήθεια της Παναγίας και έξαφνα άκουσε μια φωνή από την εικόνα να του λέει να σηκωθεί και να τρέξει να σωθεί.
Σηκώθηκε, περπάτησε, σύντομα άρχισε να τρέχει και πρόφτασε τους συγγενείς του, που καταχάρηκαν βλέποντας το θαύμα. Ο θόρυβος δεν προερχόταν από επιδρομή πειρατών και όλοι τότε κατάλαβαν ότι ο θόρυβος ήταν σημείο της Θείας Πρόνοιας, ώστε ο παραλυτικός να μείνει μόνος του στην εκκλησία με την εικόνα. Από τότε η οικογένεια του Κουμπριανού γιόρταζε την ημέρα της γιορτής της Μυρτιδιώτισσας με ιδιαίτερη λαμπρότητα σε ανάμνηση του θαύματος.
Λόγω των συχνών πειρατικών επιδρομών η εικόνα μεταφέρθηκε στο φρούριο της πρωτεύουσας των Κυθήρων από όπου και επανήλθε στα Μυρτίδια μεταξύ του 1824 και του 1855, το έτος δε 1915 μεταφέρθηκε στην Αθήνα μαζί με άλλες θαυματουργές εικόνες (Παναγία της Τήνου, Χρυσαφίτισσα, και άλλες) για τις δεήσεις που γίνονταν με σκοπό την αποκατάσταση της υγείας του Βασιλέως Κωνσταντίνου.
Η αγάπη των Κυθηρίων φύλαξε την εικόνα μέσα σε μια ολόχρυση επένδυση, αληθινό αριστούργημα φτιαγμένο από τον κρητικό καλλιτέχνη Νικόλαο Θεόφιλο Σπαθάκη κατά το έτος 1837 (Μαρτίου 12 όπως είναι χαραγμένο).
Στο κάτω μέρος της χρυσής επένδυσης απεικονίζονται τρία θαυμαστά γεγονότα-θαύματα: η εύρεση της εικόνας από τον βοσκό, το θαύμα της θεραπείας του παραλύτου στις 24 Σεπτεμβρίου (αρχές του 17ου αιώνα) και το θαύμα της διάσωσης του φρουρίου των Κυθήρων από τους κεραυνούς (22 Ιανουαρίου 1829) κατά την διάρκεια της φύλαξης της εικόνας της Παναγίας εντός του φρουρίου του νησιού για τον φόβο των πειρατών που μάστιζαν τότε την Μεσόγειο.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στο στέμμα της Πανσέπτου Εικόνας της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, υπάρχει προσαρμοσμένο «Πολυτιμότατον αδαμαντοκόλλητον εν σχήματι ημισελήνου χρυσούν κόσμημα».
Σύμφωνα με όσα ο αείμνηστος Σοφοκλής Καλούτσης, ο υμνογράφος της Μυρτιδιώτισσας διέσωσε, βρισκόταν κάποτε στα Κύθηρα, κάποιος Τούρκος πλούσιος και επιφανής, εγκατεστημένος στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, ο οποίος ήταν Μωαμεθανός. Κάποια ημέρα παρατήρησε ασυνήθη συγκέντρωση κόσμου, στην πλατεία του Μητροπολιτικού Ναού του Εσταυρωμένου στη Χώρα. Ρώτησε τι συμβαίνει και του είπαν ότι το Νησί μαστίζεται από πολύμηνη ανομβρία και για αυτό θα πραγματοποιηθεί Λιτανεία της Αγίας Εικόνας της Μυρτιδιώτισσας, η οποία είχε ήδη κατέβει από το κάστρο που φυλασσόταν τότε και βρισκότανε μέσα στον Εσταυρωμένο.
Όμως ο ουρανός ήταν καταγάλανος και δεν φαινόταν ούτε ίχνος νέφους στον ορίζοντα. Ο Τούρκος εχλεύασε αυτή την ενέργεια γιατί η λογική έλεγε ότι δεν θα φέρει αποτελέσματα. Και ήταν τόσο σίγουρος για αυτό, που δήλωσε ότι εάν μετά την Λιτανεία επακολουθήσει βροχή, θα αφιέρωνε το χρυσό κόσμημα της ημισελήνου που είχε μαζί του, στην Ιερή Εικόνα. Η Λιτανεία έγινε με κατάνυξη και οι Κυθήριοι γονυκλινείς παρακάλεσαν για την λύση της ανομβρίας. Και το θαύμα έγινε. Μόλις η Ιερά Πομπή επέστρεψε στον Ναό, άρχισε να πέφτει ραγδαία βροχή. Ο αλλόθρησκος τήρησε την υπόσχεση του και αφιέρωσε το κόσμημα στην Παναγία. Πότε έγινε αυτό δεν αναφέρεται. Ίσως έγινε πριν το 1837 μ.Χ., γιατί πιθανολογείται ότι ο Σπαθάκης έκανε την την προσαρμογή της ημισελήνου στο στέμα της Παναγίας «Εις αιωνίαν ανάμνησιν του τελεσθέντος θαύματος της λύσεως της ανομβρίας».Πιθανόν λοιπόν η αφιέρωση να είχε προηγηθεί του 1837 μ.Χ.
Η εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας συνδέεται άμεσα με πάμπολλα θαύματα στο νησί των Κυθήρων και πολλές τοπικές παραδόσεις και εκκλησιαστικά έθιμα του νησιού συνδέονται με την Παναγία την Μυρτιδιώτισσα, όπως η μεταφορά της εικόνας την Κυριακή της Ορθοδοξίας από τα Μυρτίδια στο κάστρο, την «γύρα» της εικόνας για δεκαπέντε μέρες μετά το Πάσχα στα διάφορα χωριά και πολλά άλλα.
Γνωστά θαύματα που αποδίδονται στην εικόνα, είναι η προστασία του νησιού από επιδημία πανώλης, η λύση της στειρότητας μιας Εβραίας από την Αλεξάνδρεια και η σωτηρία πολλών ανθρώπων από βέβαιο θάνατο.
ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ – ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΩΝ ΜΥΡΤΙΔΙΩΝ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ
Η Μονή βρίσκεται δυτικά των Κυθήρων και είναι χτισμένη κοντά στη θάλασσα σε πευκόφυτη περιοχή. Πρόκειται για το πνευματικό κέντρο του νησιού και ο ναός της είναι αφιερωμένος στην Παναγία την Μυρτιδιώτισσα που θεωρείτε η προστάτιδα των Κυθηρίων.
Όμως το πλήθος των προσκυνητών από διάφορα μέρη δημιούργησε την ανάγκη ενός μεγάλου ναού. Το δύσκολο έργο της ανέγερσης ξεκίνησε με πολύ ζήλο προσπάθεια και εράνους ο δραστήριος ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καλλίγερος το 1841 μΧ και σε 16 χρόνια δημιουργήθηκε ένα υπέροχο συγκρότημα που αποτελείται από μεγαλοπρεπή Ναό (καθολικό), ένα αριστουργηματικό πανύψηλο καμπαναριό και πολλά κελιά φιλοξενίας.
Ο μικρός ναός της εύρεσης βρίσκεται κάτω από τον μεγάλο Ναό, διατηρείται σε άριστη κατάσταση και εκεί φυλάσσεται κατά τους χειμερινούς μήνες (από των Εισοδίων 21/11 έως την Κυριακή της Ορθοδοξίας) η εικόνα της Παναγίας.
Το καθολικό είναι μία τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο κεντρικό κλίτος, νάρθηκα, γυναικωνίτη και διαθέτει μαρμάρινο τέμπλο που φιλοτεχνήθηκε από τηνίους καλλιτέχνες το 1856. Στο Καθολικό φιλοξενείται μία άλλη εικόνα της Παναγίας με αργυρό ένδυμα το οποίο επίσης φιλοτεχνήθηκε από τον Θεόφιλο Σπιθάκη.
Βόρεια και νότια του καθολικού υπάρχουν αρκετά κελιά στα οποία διαμένουν πιστοί κατά την περίοδο από 1η έως 15η Αυγούστου (δεκαπεντισμός) ενώ στο όλο μοναστηριακό συγκρότημα ανήκει και ναϊδριο της Αγίας Τριάδας των μεταβυζαντινών χρόνων καθώς και το περίτεχνο καμπαναριό ύψους 26 μέτρων ΒΑ του καθολικού.
Η εικόνα της Παναγίας
Η εικόνα της Παναγίας, την εποχή της εύρεσης είχε μικρότερες διαστάσεις αλλά αργότερα τοποθετήθηκε εντός ξύλινου πλαισίου. Η εικόνα είναι μελανή και δεν διακρίνονται χαρακτηριστικά στα πρόσωπα της Θεοτόκου και του Σωτήρος. Η χρυσή επένδυση κατασκευάστηκε το 1837 από τον Θεόφιλο Σπιθάκη.
Στο άνω τμήμα της χρυσής επένδυσης απεικονίζονται δύο άγγελοι κρατούντες το στέμμα της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης, το οποίο στολίζεται με διαμάντια. Αριστερά και δεξιά των αγγέλων αναγιγνώσκονται οι ψαλμοί «Χαίρε ότι υπάρχεις Βασιλέως καθέδρα» και «Χαίρε ότι βαστάζεις τον βαστάζοντα πάντα». Κάτω από τον αριστερό άγγελο απεικονίζεται ο Προφητάναξ Δανιήλ κρατώντας στα χέρια του ειλητό με στίχους από τον 44ο Ψαλμό που αναφέρει: «Παρέστη η Βασίλισσα εκ δεξιών σου. Κάτω από τον δεξιό άγγελο απεικονίζεται ο Προφήτης Σολομών κρατώντας ειλητό με στίχο από τις «Παροιμίες» που αναφέρει: «Πολλαί θυγατέρες εποίησαν».
Στο κάτω τμήμα της χρυσής επένδυσης απεικονίζονται τα τρία σημαντικότερα θαύματα της εικόνας της Μυρτιδιώτισσας, ήτοι το θαύμα της εύρεσης της εικόνας, το θαύμα της ίασης του παραλύτου και το θαύμα της διάσωσης της πόλης των Κυθήρων από Κεραυνό την 21η προς 22α Ιανουρίου 1829.
Κατά τις παραδόσεις η εικόνα αυτή της Θεοτόκου είναι δημιούργημα του Ευαγγελιστή Λουκά. Επίσης πιθανολογείται ότι κατά την περίοδο της εικονομαχίας, κάποιος περισυνέλεξε την εικόνα από τη θάλασσα και την έκρυψε στα Κύθηρα.
ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ
Κατά την κυθηραϊκή παράδοση η εικόνα βρέθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου και το θαύμα της θεραπείας του παραλύτου έγινε εκείνη την ημερομηνία, καθώς εκείνος προσευχόταν στην Χάρη της μέσα στο Ναό. Εξαιτίας αυτού έκτοτε την ημέρα αυτή και την παραμονή κάθε έτους γίνεται η μεγάλη πανήγυρις στα Κύθηρα κι όπου αλλού υπάρχει Ναός αφιερωμένος στην Παναγία την Μυρτιδιώτισσα.
Αρχικά ψαλλόταν η ακολουθία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αφού στις 24 Σεπτεμβρίου είναι οι 40 ημέρες μετά την κοίμηση της Παναγίας μας αλλά με τον χρόνο ακολούθησαν κάποιες προσπάθειες για την σύνταξη ακολουθίας με τελική προσπάθεια την πλήρη έκδοση ακολουθίας από τον θεολόγο και μουσικό Σοφοκλή Καλούτση το 1951 που αποτελεί ένα εξαίρετο μουσικό και φιλολογικό έργο και ψάλλεται έκτοτε απαρεγκλίτως στην εορτή. Ο παρακλητικός κανόνας είναι έργο του γνωστού υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως (Οικουμενικό Πατριαρχείο) μοναχού Γεράσιμου Μικραγιαννανίτου του Αγιορείτου.
Εορτασμός
Το όνομα Παναγία η Μυρτιδιώτισσα έχει δοθεί σε αρκετές εκκλησίες στην Ελλάδα. Η παραθαλάσσια Μονή της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στη Χίο ονομάζεται από τους Χιώτες «Μερσινίδι», από την ονομασία «μυρσίνη» = μυρτιά.
Το έθιμο της λιτάνευσης
Κατά τον 17ο έως και 19ο αιώνα, καθώς ο κίνδυνος της πειρατείας διαχέετο στις γύρω θάλασσες και ο φόβος της καταστροφής ή απώλειας του ιερού κειμηλίου ήταν μεγάλος, οι Κυθήριοι μετέφεραν την εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας από το μοναστήρι στο ναό της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας ή Καστρινής, στο κάστρο της πρωτεύουσας των Κυθήρων. Με διάταγμα της Γερουσίας της Ιονίου Πολιτείας, στις 7 Μαΐου 1841 εγκρίθηκε η αίτηση του ηγουμένου της Μονής Μυρτιδίων Αγαθάγγελου Καλλίγερου να επιστρέψει η εικόνα της Παναγίας και να μείνει μόνιμα στο μοναστήρι. Στο κάστρο, στο ναό της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας ή Καστρινής, φιλοξενείται σήμερα ένα ωραίο αντίγραφο της εικόνας που φιλοτέχνησε ο Στέφανος Στάης το 1844. Μετά το διάταγμα της Γερουσίας, αποφασίστηκε από το Επαρχιακό Συμβούλιο επί της Θρησκείας η εκτέλεσή του καθώς επίσης κάθε Κυριακή της Ορθοδοξίας η ιερή εικόνα να μεταφέρεται λιτανευόμενη από το μοναστήρι στο μητροπολιτικό ναό Υψώσεως Τιμίου Σταυρού στην πρωτεύουσα. Εκεί να παραμένει για σαράντα ημέρες, μέχρι την Κυριακή του Πάσχα. Την Δευτέρα του Πάσχα, η εικόνα να μεταφέρεται από χωριό σε χωριό, σε όλο το νησί, μέχρι να επιστρέψει, την Κυριακή των Μυροφόρων στο ιερό προσκύνημα, στο μοναστήρι των Μυρτιδίων. Το έθιμο της λιτάνευσης συνεχίζεται αδιάλειπτα κάθε χρόνο μέχρι σήμερα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Αύγουστο του 2017 το μοναστήρι γλύτωσε θαυματουργικά από φωτιά που είχε ξεσπάσει στο νησί. Για την ακρίβεια όπως είχε δηλώσει ο δήμαρχος Ευστράτιος Χαρχαλάκης, οι φλόγες προσπέρασαν την Ι.Μ. της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, χωρίς να την αγγίξουν. Είναι η δεύτερη φορά που η Μονή γλιτώνει από πυρκαγιά.