Μια μεγάλη ποικιλία γιγαντιαίων Κυκλώπειων τειχών που έχουν βρεθεί σε όλη την Ιταλία – από την Τοσκάνη μέχρι τη Σικελία και τη Σαρδηνία – έχουν προβληματίσει τους αρχαιολόγους εδώ και αιώνες, καθώς η προέλευσή τους παραμένει μυστήριο. Η πολυγωνική τοιχοποιία τους μοιάζει πολύ με το στυλ δόμησης μερικών από τις πιο διάσημες μυκηναϊκές οχυρώσεις στην Ελλάδα . Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν αδιάσειστα αρχαιολογικά στοιχεία που να αποδεικνύουν μια τέτοια σύνδεση.
Χρονολογημένα με βάση αρχαιολογικά ευρήματα και αρχαίες γραπτές αναφορές ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ., τα περισσότερα από τα Κυκλώπεια τείχη της Ιταλίας είναι σαφώς προρωμαϊκής προέλευσης.
Αν και η αρχαιολογία ως επιστήμη δεν μπορεί να βγάλει αυθαίρετα συμπεράσματα σχετικά με την προέλευσή τους λόγω της έλλειψης ευρημάτων, το μυστήριο των Κυκλώπειων τειχών της Ιταλίας κάνει τους λάτρεις της ιστορίας και τους μεμονωμένους ερευνητές να αναρωτιούνται -και να διερευνούν- ποιος θα μπορούσε να είναι ο χαμένος κρίκος.
Ο όρος «Κυκλώπεια τείχη» προέρχεται από την πεποίθηση των κλασικών Ελλήνων ότι μόνο η μυθική φυλή των Κυκλώπων είχε τη δύναμη να μετακινήσει τους τεράστιους ογκόλιθους που αποτελούσαν αυτά τα τείχη.
Αρχικά εφαρμόστηκε στο χαρακτηριστικό ύφος τοιχοποιίας των μυκηναϊκών οχυρώσεων, όπως αυτές στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες, το Άργος και τη Βοιωτία.
Σύμφωνα με τα λόγια του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου Παυσανία , «Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν τμήματα του τείχους της πόλης [των Μυκηνών], συμπεριλαμβανομένης της πύλης, πάνω στην οποία στέκονται λιοντάρια. Λέγεται ότι και αυτά είναι έργο των Κυκλώπων, οι οποίοι έφτιαξαν για τον Προίτο το τείχος στην Τίρυνθα».
Πολλοί κλασικοί συγγραφείς, όπως ο Στράβωνας και ακόμη και ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με τον Πλίνιο, απέδωσαν επίσης την κατασκευή αυτών των μεγάλων τειχών στη φυλή των Κυκλώπων.
Στη σύγχρονη εποχή, ωστόσο, ο όρος υιοθετήθηκε από τους αρχαιολόγους για να περιγράψει μερικούς τύπους παρόμοιων οικοδομικών στυλ με ακανόνιστους, ακατέργαστους ογκόλιθους που συναντώνται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς πολιτισμούς.
Η πολυγωνική τοιχοποιία πιστεύεται ότι ήταν ήδη διαδεδομένη στους πληθυσμούς της Ιταλίας πολύ πριν από την άφιξη των Ρωμαίων για διάφορους λόγους, όπως η ασυνέπεια σε στοιχεία αρχιτεκτονικής φύσης.
Σε άλλες περιπτώσεις, κυκλώπεια τείχη βρίσκονταν σε περιοχές που οι Ρωμαίοι δεν είχαν ποτέ αποικίσει.
Τείχη που αποδίδονται στους Πελασγούς από τοπικούς θρύλους
Ωστόσο, δεδομένου ότι η παρουσία του μυκηναϊκού εμπορίου στην Ιταλία έχει αποδειχθεί, μέχρι σήμερα, ότι ήταν πολύ περιορισμένη κατά την Εποχή του Χαλκού, τα αρχαιολογικά στοιχεία δεν μπορούν να υποστηρίξουν ούτε τη θεωρία του μυκηναϊκού αποικισμού. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει την παρουσία των γιγαντιαίων τειχών στην περιοχή.
Αναφέρεται ότι οι Πελασγοί αποίκισαν όχι μόνο την Ιταλία αλλά και την Κύπρο, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει τη μεταφορά γνώσης από την ηπειρωτική Ελλάδα σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, όπου χτίστηκαν επίσης Κυκλώπεια τείχη.
Θεωρίες για τα Κυκλώπεια τείχη της Ιταλίας
Ο Γάλλος μελετητής Louis-Charles-François Petit-Radel επιχείρησε να αποδώσει τα τείχη στους Πελασγούς ήδη από το 1801, αλλά και πάλι, τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν μπόρεσαν να τα χρονολογήσουν τουλάχιστον στην ύστερη Εποχή του Χαλκού.
Ένας άλλος αρχαιολόγος του 19ου αιώνα, ο Αντονίνο Σαλίνας, απέδωσε τα Κυκλώπεια τείχη της Ερίκε στη Σικελία στην τοπική ιταλική φυλή των Ελύμιων, οι οποίοι φέρεται να εξελληνίστηκαν ευρέως τον 8ο αιώνα π.Χ. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν το ελληνικό αλφάβητο για να γράψουν τη δική τους γλώσσα, η οποία δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί μέχρι σήμερα.
Μεταξύ των πολλών πιθανών θεωριών, ο Ιταλός αρχαιολόγος Filippo Coarelli έχει υποθέσει ότι η εισαγωγή της πολυγωνικής εργασίας στην περιοχή του Λάτιο γύρω από τη Ρώμη ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας πλανόδιων εργατών ελληνικής καταγωγής τον 6ο αιώνα π.Χ.
