Καθώς η Ευρώπη ενισχύει τις αμυντικές της δυνατότητες, τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Πρέπει η στρατιωτική θητεία να παραμείνει έμφυλα ανισόρροπη; Σε πολλές χώρες της ΕΕ, οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να επιβάλλουν τη θητεία αποκλειστικά στους άνδρες, αναπαράγοντας στερεοτυπικές αντιλήψεις περί ανδρικής ευθύνης στην εθνική άμυνα. Αντίθετα, η Σουηδία έχει υιοθετήσει ένα ουδέτερο ως προς το φύλο σύστημα, επιτρέποντας την ισότιμη συμμετοχή ανδρών και γυναικών.
Η Ευρώπη έχει την ευκαιρία να υιοθετήσει ένα δίκαιο και ουδέτερο ως προς το φύλο σύστημα στρατιωτικής θητείας, προωθώντας την ισότητα και καταργώντας τα παρωχημένα στερεότυπα. Ισότητα στη στρατιωτική θητεία για ένα δίκαιο μέλλον σημαίνει ότι η κοινωνική συνεισφορά δεν πρέπει να βασίζεται σε φύλο, αλλά σε ίσες ευκαιρίες και επιλογές για όλους.
Οι κοινωνικές συνέπειες της έμφυλης θητείας
Η επιμονή στην ανδρική στρατιωτική θητεία δεν είναι απλώς ένα ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά επηρεάζει την κοινωνική αντίληψη περί φύλων. Οι κυβερνήσεις διατηρούν την εικόνα του άνδρα ως «πολεμιστή» και «προστάτη», ενώ περιορίζουν τις γυναίκες σε ρόλους φροντίδας. Αυτή η διάκριση ενισχύει την κοινωνική πίεση προς τους άνδρες να είναι ανθεκτικοί, ατρόμητοι και να αποφεύγουν την έκφραση συναισθημάτων. Παράλληλα, περιορίζει τις επιλογές τους και δυσχεραίνει την εξισορρόπηση επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της στρατιωτικής θητείας είναι επίσης σημαντικές. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 76,6% των αυτοκτονιών στην ΕΕ το 2021 αφορούσαν άνδρες, με ένα ποσοστό αυτών να συνδέεται με την πίεση της στρατιωτικής θητείας και τις απαιτήσεις προσαρμογής σε μη ρεαλιστικά ανδρικά πρότυπα. Επιπλέον, οι στρατευμένοι άνδρες αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης και μετατραυματικού στρες, ειδικά όταν δεν λαμβάνουν επαρκή ψυχολογική υποστήριξη.
Η ανισότητα επηρεάζει και τις γυναίκες
Η έμφυλη θητεία δεν είναι μόνο επιβλαβής για τους άνδρες, αλλά και για τις γυναίκες. Σύμφωνα με την Έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το 2024, οι χώρες που διατηρούν έμφυλη στρατιωτική θητεία καταγράφουν διάμεσο σκορ πολιτικής ενδυνάμωσης των γυναικών 4,58% χαμηλότερο από εκείνες που έχουν καταργήσει την ανισότητα στον στρατό. Αυτή η διατήρηση των παραδοσιακών ρόλων στο στράτευμα αντανακλάται και σε άλλες πτυχές της κοινωνίας, επηρεάζοντας τις ευκαιρίες των γυναικών στην πολιτική και την εργασία.
Προς ένα πιο δίκαιο μοντέλο
Η Ευρώπη έχει την ευκαιρία να προχωρήσει προς ένα δίκαιο και ισότιμο μοντέλο στρατιωτικής θητείας. Η Σουηδία έχει ήδη εφαρμόσει ένα ουδέτερο ως προς το φύλο σύστημα, αποδεικνύοντας ότι η ίση συμμετοχή στην εθνική άμυνα είναι εφικτή. Ένα τέτοιο μοντέλο δεν σημαίνει απαραιτήτως καθολική στρατολόγηση ανδρών και γυναικών, αλλά έναν δίκαιο και εθελοντικό μηχανισμό, που θα επιτρέπει σε όλους να επιλέξουν τη συνεισφορά τους στην άμυνα της χώρας.
Η συζήτηση αυτή εξελίσσεται ήδη στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη από τον Οκτώβριο του 2024, αναδεικνύοντας τη στρατιωτική θητεία όχι μόνο ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας, αλλά και ως ζήτημα ισότητας των φύλων.
Συμπέρασμα
Η μεταρρύθμιση της στρατιωτικής θητείας θα μπορούσε να στείλει ένα σαφές μήνυμα: Η κοινωνική συνεισφορά δεν πρέπει να βασίζεται σε έμφυλα στερεότυπα, αλλά σε ίσες ευκαιρίες και επιλογές για όλους. Αν η ΕΕ επιδιώκει πραγματικά την ισότητα των φύλων, μπορεί να συνεχίσει να αγνοεί την έμφυλη διάκριση στη στρατιωτική θητεία; Και αν η ανισότητα είναι αποδεκτή στον στρατό, γιατί να μην είναι αποδεκτή και σε άλλους τομείς της κοινωνίας;
Η Ευρώπη πρέπει να προχωρήσει μπροστά, διαμορφώνοντας ένα στρατιωτικό σύστημα που αντικατοπτρίζει τις αξίες της δικαιοσύνης, της ισότητας και του σεβασμού για όλους τους πολίτες της.
Του ‘παν θα βάλεις το χακί
θα μπεις στην πρώτη τη γραμμή
θα μπεις στην πρώτη τη γραμμή
και ήρωας θα γίνεις
Εκείνος δε μιλάει πολύ
του ‘ναι μεγάλη η στολή
του ‘ναι μεγάλη η στολή
και βάσανο οι αρβύλες
Το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει
είναι μονότονο και του ‘ρχεται να κλαίει
είναι μονότονο και του ‘ρχεται να κλαίει
το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει
Δεν του ‘γραφε ποτέ κανείς
τις νύχτες ξύπναγε νωρίς
τις νύχτες ξύπναγε νωρίς
και μίλαγε για λάθος
Μια μέρα έγινε στουπί
πέταξε πέρα τη στολή
πέταξε πέρα τη στολή
και έκλαψε μονάχος
Το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει
είναι μονότονο και ντρέπεται να κλαίει
είναι μονότονο και ντρέπεται να κλαίει
το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει
Στίχοι Κωστούλα Μητροπούλου, μουσική Μάνος Λοΐζος, εκτέλεση Βασίλης Παπακωνσταντίνου, από το άλμπουμ τα τραγούδια του δρόμου, 1974
Επιμέλεια άρθρου Χριστιάνα Θεοφάνους