Οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν στις Βρυξέλλες σε μαζική αύξηση των αμυντικών δαπανών, εν μέσω μιας προσπάθειας να υποστηρίξουν την Ουκρανία μετά την παύση της στρατιωτικής βοήθειας και της ανταλλαγής πληροφοριών από τον Ντόναλντ Τραμπ.
Η συμφωνία δεν έγινε δεκτή από τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν , ο οποίος δεν ενέκρινε μια δήλωση της ΕΕ σχετικά με την Ουκρανία που απωθούσε τη φιλική προς τη Ρωσία διαπραγματευτική στάση του Τραμπ. Οι άλλοι 26 ηγέτες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συμμάχου του Όρμπαν, Ρόμπερτ Φίκο, του Σλοβάκου πρωθυπουργού, «υποστήριξαν σταθερά» τη δήλωση. «Δεν μπορούν να υπάρξουν διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία χωρίς την Ουκρανία», ανέφερε το προσχέδιο δήλωσης, μια απάντηση στην προσπάθεια του Τραμπ να παραγκωνίσει την Ευρώπη και το Κίεβο.
Νωρίτερα την ίδια μέρα, φτάνοντας στη σύνοδο κορυφής, ο Volodymyr Zelenskyy, ο οποίος αρχικά είχε προγραμματιστεί να συμμετάσχει μέσω βιντεοσυνδέσμου, είπε: «Είμαστε πολύ ευγνώμονες που δεν είμαστε μόνοι».
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν , η οποία παρουσίασε στους ηγέτες ένα σχέδιο 800 δισεκατομμυρίων ευρώ για την αύξηση των ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών, είπε ότι ήταν «μια στιγμή καμπής για την Ευρώπη» αλλά και για την Ουκρανία.
Η πρωθυπουργός της Δανίας, Mette Frederiksen, έδωσε τον τόνο της συνάντησης. «Ξοδέψτε, ξοδέψτε, ξοδέψτε για άμυνα και αποτροπή», είπε. «Αυτό είναι το πιο σημαντικό μήνυμα, και ταυτόχρονα, φυσικά, συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε την Ουκρανία, γιατί θέλουμε ειρήνη στην Ευρώπη ».
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, προσερχόμενος στο έκτακτο Συμβούλιο στις Βρυξέλλες, δήλωσε πως οι ώρες των μεγάλων αποφάσεων για την ΕΕ έχουν φτάσει.
Ο κ. Μητσοτάκης πρόσθεσε: «Σήμερα στο έκτακτο Συμβούλιο θα συζητήσουμε κατ’ αρχάς τις προτάσεις που έχει καταθέσει η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το πώς μπορούμε δραστικά να ενισχύσουμε ως ΕΕ την αποτρεπτική μας δυνατότητα».
«Θέλω να εκφράσω την ικανοποίησή μου διότι η Ελλάδα αλλά και εγώ προσωπικά αγωνιστήκαμε για πολύ καιρό προκειμένου να μπορέσουμε να πείσουμε τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ότι αυτό το οποίο ξεκινάει σήμερα έπρεπε να είχε γίνει εδώ και πολύ καιρό. Θέλω να χαιρετίσω ιδιαίτερα τις προτάσεις για περαιτέρω δημοσιονομική ευελιξία, έτσι ώστε τα κράτη-μέλη, τα οποία ήδη δαπανούν άνω του 2% του ΑΕΠ τους σε αμυντικές δαπάνες, να μπορούν να εξακολουθούν να το κάνουν. Και είναι πολύ σημαντικό αυτή η δημοσιονομική ευελιξία να αφορά όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να ενθαρρύνει αυτούς οι οποίοι ξοδεύουν λίγα να ξοδέψουν περισσότερα, να επιβραβεύσει αυτούς που ήδη ξοδεύουν περισσότερα και ενδεχομένως να τους επιτρέψει να ξοδέψουν ακόμα πιο πολλά για την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα».
«Είναι πολύ σημαντικό, επίσης, το γεγονός ότι δημιουργούνται καινούργια χρηματοδοτικά εργαλεία από αδιάθετους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, κι αυτό αποτελούσε μια πάγια ελληνική θέση και αναμένουμε την περαιτέρω εξειδίκευση των προτάσεων αυτών και σήμερα, αλλά κυρίως στο επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Στους κρίσιμους καιρούς τους οποίους ζούμε, η στρατηγική αυτονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να αποτελεί αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Ταυτόχρονα, στην προσπάθειά μας να στηρίξουμε την Ουκρανία για να επιτευχθεί μια δίκαιη και βιώσιμη λύση, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια να εμπλέξουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε αυτό το νέο σχήμα μιας διατηρήσιμης ειρήνης, η οποία θα στηρίζεται πρώτα και πάνω απ’ όλα στην ισχύ. Είναι σημαντικό να μπορούμε να παρέχουμε την επόμενη ημέρα στην Ουκρανία εγγυήσεις ασφαλείας, και σε αυτό το σχήμα εγγυήσεων ασφαλείας θα πρέπει να συμμετέχουν και οι Ηνωμένες Πολιτείες, και πρέπει διαρκώς να αγωνιζόμαστε ώστε να πείσουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι αυτό είναι τελικά και προς το δικό τους συμφέρον».
Ο Ζελένσκι έσφιξε τα χέρια των ηγετών και τον αγκάλιασαν αρκετοί γύρω από το τραπέζι στην αρχή της συνάντησης. Ήταν σε πλήρη αντίθεση με την εχθρότητα από την Ουάσιγκτον, όπου Αμερικανοί αξιωματούχοι διπλασίασαν την απόφαση να περικόψουν την ανταλλαγή πληροφοριών με την Ουκρανία .
Ο απεσταλμένος των ΗΠΑ στην Ουκρανία, Κιθ Κέλογκ, είπε ότι αυτό έγινε για να δείξει ότι οι ΗΠΑ ήταν σοβαρές για τον τερματισμό του πολέμου. «Ο καλύτερος τρόπος που μπορώ να το περιγράψω είναι σαν να χτυπάς ένα μουλάρι με δύο στα τέσσερα στη μύτη. Τραβάτε την προσοχή τους», είπε.
Ξεχωριστά, οι ηγέτες της ουκρανικής αντιπολίτευσης επιβεβαίωσαν ότι είχαν συναντήσει μέλη του περιβάλλοντος του Τραμπ , αλλά αρνήθηκαν ότι επιδίωκαν να απομακρύνουν τον Ζελένσκι από την εξουσία.
Απευθυνόμενος στους ηγέτες της ΕΕ, ο Ζελένσκι είπε: «Το πραγματικό ερώτημα για οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις είναι εάν η Ρωσία είναι ικανή να εγκαταλείψει τον πόλεμο», καθώς σημείωσε ότι η Ρωσία αυξάνει τις στρατιωτικές δαπάνες, αυξάνει τον στρατό της και «δεν κάνει παύσεις στην προσπάθεια να ξεπεραστούν οι κυρώσεις».
Ο Ζελένσκι είπε αργότερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι σχεδίαζε να επισκεφθεί τη Σαουδική Αραβία τη Δευτέρα για να συναντήσει τον πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. «Μετά από αυτό, η ομάδα μου θα μείνει στη Σαουδική Αραβία για να συνεργαστεί με τους Αμερικανούς εταίρους μας», έγραψε. «Η Ουκρανία ενδιαφέρεται περισσότερο για την ειρήνη. Όπως είπαμε στο POTUS, η Ουκρανία εργάζεται και θα συνεχίσει να εργάζεται εποικοδομητικά για μια γρήγορη και αξιόπιστη ειρήνη».
Η ειδική σύνοδος κορυφής της ΕΕ συγκλήθηκε την περασμένη εβδομάδα αφότου ο Τραμπ ξεκίνησε την άμεση διπλωματία του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά πριν από την εκφοβιστική συνάντηση του προέδρου των ΗΠΑ με τον Ζελένσκι στο Οβάλ Γραφείο και την αναστολή της στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ.
Οι ηγέτες της ΕΕ υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό το σχέδιο «επανεξοπλισμού της Ευρώπης» που περιέγραψε η φον ντερ Λάιεν νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, αν και τα 800 δις ευρώ είναι άκρως θεωρητικά, ανάλογα με τις αποφάσεις των κρατών μελών.
«Η Ευρώπη πρέπει να γίνει πιο κυρίαρχη, πιο υπεύθυνη για τη δική της άμυνα και καλύτερα εξοπλισμένη για να ενεργεί και να αντιμετωπίζει αυτόνομα τις άμεσες και μελλοντικές προκλήσεις και απειλές», αναφέρουν τα τελικά συμπεράσματα. Η ΕΕ «θα επιταχύνει την κινητοποίηση των απαραίτητων μέσων και της χρηματοδότησης» για να ενισχύσει την ασφάλεια και «να ενισχύσει τη συνολική αμυντική της ετοιμότητα [και] να μειώσει τις στρατηγικές της εξαρτήσεις».
Φτάνοντας στη σύνοδο κορυφής, η φον ντερ Λάιεν είπε στους δημοσιογράφους: «Η Ευρώπη αντιμετωπίζει έναν σαφή και παρόντα κίνδυνο, και ως εκ τούτου η Ευρώπη πρέπει να είναι σε θέση να προστατεύσει τον εαυτό της, να υπερασπιστεί τον εαυτό της, όπως πρέπει να βάλουμε την Ουκρανία σε θέση να προστατευθεί και να πιέσει για μια διαρκή και δίκαιη ειρήνη».
Η Επιτροπή είπε ότι το σχέδιό της ανέρχεται σε 800 δισ. ευρώ , συμπεριλαμβανομένου ενός προγράμματος δανείου 150 δισ. ευρώ που εξασφαλίζεται έναντι αχρησιμοποίητων κεφαλαίων στον προϋπολογισμό της ΕΕ, καθώς και μεγαλύτερη ευελιξία στους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ που θα μπορούσαν να ξεκλειδώσουν 650 δισ. ευρώ σε νέες δαπάνες.
Τα κράτη μέλη θα πρέπει ακόμα να συμφωνήσουν στο πρόγραμμα δανείων των 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ δεν είναι σαφές εάν οι κυβερνήσεις θα κάνουν πλήρη χρήση των οικονομικών περιθωρίων των 650 δις ευρώ που προτείνει η Επιτροπή.
Αυξάνεται η πίεση σε όλες τις χώρες να αυξήσουν τους εθνικούς αμυντικούς προϋπολογισμούς, ειδικά των επτά μελών του ΝΑΤΟ της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας και της Ιταλίας, που είναι κάτω από τον στόχο του 2% που τέθηκε πριν από περισσότερο από μια δεκαετία. Ο νέος πρωθυπουργός του Βελγίου, Bart De Wever, είπε ότι η χώρα του είναι «ένας εξαιρετικά φτωχός μαθητής» και «δέχεται ένα χαστούκι στον καρπό που μας αξίζει».
Σε μια σεισμική μετατόπιση, οι πιθανοί επόμενοι εταίροι της Γερμανίας στο συνασπισμό, το CDU-CSU και το SPD, συμφώνησαν να αλλάξουν το «φρένο του χρέους» της χώρας για να επιτρέψουν την αύξηση των δαπανών για την άμυνα , προαναγγέλλοντας δισεκατομμύρια για την παραγωγή εξοπλισμών. Ο εν αναμονή καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, το δημοσιονομικό γεράκι που έγινε συνήγορος των αμυντικών δαπανών, συναντήθηκε με τη φον ντερ Λάιεν και τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, πριν από τη σύνοδο κορυφής, αν και δεν είναι ακόμη στο τραπέζι.
Ο σημερινός γερμανός καγκελάριος, Όλαφ Σολτς, ο οποίος εκπροσωπεί τη Γερμανία καθώς συνεχίζονται οι συνομιλίες για τον συνασπισμό, είπε ότι φαίνεται να υπάρχει αυξανόμενη συναίνεση για την αλλαγή του γερμανικού συντάγματος ώστε να επιτραπούν μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες . Η απροσδόκητη κίνηση από το Βερολίνο άφησε τους οικονομικούς συμμάχους της Γερμανίας να προσπαθούν να κατανοήσουν τις συνέπειες.
Ο Scholz έδωσε μια ψύχραιμη απάντηση στην πρόταση του Emmanuel Macron να επιτρέψει στους Ευρωπαίους συμμάχους να καταφύγουν κάτω από τη γαλλική πυρηνική ομπρέλα, λέγοντας ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να εγκαταλείψει τη συμμετοχή των ΗΠΑ. Ο Μερτς, ωστόσο, είπε ότι θέλει να συζητήσει με το Παρίσι και το Λονδίνο εάν η βρετανική και γαλλική πυρηνική προστασία θα μπορούσε να επεκταθεί στη Γερμανία .
Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ , δήλωσε ότι η γαλλική πρόταση για την πυρηνική αποτροπή θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου συντονισμού των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνατοτήτων.
Η Ευρώπη είχε χάσει πολύ χρόνο «αλλά σήμερα όλα έχουν πραγματικά αλλάξει», είπε ο Τουσκ, αναφερόμενος στις προτάσεις της Επιτροπής και στις πρόσφατες συναντήσεις των Ευρωπαίων ηγετών στο Παρίσι και το Λονδίνο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η νέα προσέγγιση της αμερικανικής κυβέρνησης και η κούρσα εξοπλισμών που ξεκίνησε η Ρωσία έθεσαν νέες προκλήσεις για την Ευρώπη, είπε, προσθέτοντας: «Είμαι πεπεισμένος ότι η Ρωσία θα χάσει αυτή την κούρσα εξοπλισμών – όπως και η Σοβιετική Ένωση έχασε μια παρόμοια κούρσα εξοπλισμών πριν από 40 χρόνια».
Αξιωματούχοι της ΕΕ δήλωσαν ότι είναι απίθανο οι ηγέτες να συμφωνήσουν σε ένα ακριβές σχέδιο ευρωπαϊκής στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία για το 2025, αφού έλαβαν πρόταση από την επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Κάγια Κάλλας. Από τότε που η Κάλλας παρουσίασε το σχέδιό της για την παράδοση όπλων και πυρομαχικών στην Ουκρανία, έχουν διατεθεί ποσά που κυμαίνονται από 20 έως 40 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η Κάλλας είπε ότι ελπίζει να δει μια πολιτική συμφωνία για την πρότασή της στη σύνοδο κορυφής της Πέμπτης, με τους αριθμούς να συμπληρώνονται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 20-21 Μαρτίου. Ερωτηθείσα για την αντιπολίτευση της Ουγγαρίας, είπε ότι η πρωτοβουλία της θα μπορούσε επίσης να βασίζεται σε έναν «συνασπισμό των πρόθυμων» για να αποφευχθεί η παρεμπόδιση μιας χώρας όλων των άλλων.
Πριν από τη σύνοδο κορυφής της Πέμπτης, ο Ορμπάν προκάλεσε μια οργισμένη απάντηση όταν κάλεσε την ΕΕ να ακολουθήσει τον Τραμπ και να ξεκινήσει απευθείας ειρηνευτικές συνομιλίες με τον Πούτιν, σε μια επιστολή στην οποία ανακοίνωσε την πρόθεσή του να ασκήσει βέτο στα συμπεράσματα της συνόδου κορυφής για την Ουκρανία.
Η Σλοβακία, αντίθετα, απέσυρε την αντίθεσή της στο κείμενο της Ουκρανίας αφού εξασφάλισε αναφορά στη διαμάχη της για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου με το Κίεβο. Η Ουκρανία έκλεισε έναν αγωγό που προμήθευε ρωσικό φυσικό αέριο στη Σλοβακία την 1η Ιανουαρίου όταν έληξε μια συμφωνία διαμετακόμισης, πυροδοτώντας απειλές από τον Φίκο να περικόψει την οικονομική στήριξη στους Ουκρανούς πρόσφυγες.
Ο Λιθουανός πρόεδρος, Gitanas Nausėda, είπε ότι η ΕΕ πρέπει να εξετάσει άλλους τρόπους λήψης αποφάσεων, παρακάμπτοντας την αντίθεση από μία ή δύο χώρες, «γιατί διαφορετικά η ιστορία θα μας τιμωρήσει».
Είπε: «Διαρκεί πάρα πολύ, η αδυναμία μας να πάρουμε αποφάσεις. Και τώρα είναι η ώρα [να δράσουμε]».
Από το προσχέδιο της ΕΕ δεν υπάρχουν προτάσεις για νέο κοινό δανεισμό (ευρωομόλογα), αλλά η ιδέα συνεχίζει να κυκλοφορεί, παρά την αντίθεση της Γερμανίας που επανέλαβε ο Scholz την Πέμπτη.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα γυρίσει πραγματικά σελίδα σε μια Ευρώπη της άμυνας», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ πριν από τη συνάντηση, αναφερόμενος στη σύνοδο κορυφής της Πέμπτης. «Είναι αυτό το τέλος της ιστορίας; Όχι, δεν το νομίζω.”
Στην Ουάσιγκτον, ο υπουργός Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου, Τζον Χίλεϊ, δήλωσε ότι ήταν «σταθερός» στην ευκαιρία που δημιούργησε ο Τραμπ για να εξασφαλίσει την ειρήνη στην Ουκρανία.
Ο Χίλι, ο οποίος βρισκόταν στην Ουάσιγκτον για να συναντήσει τον Αμερικανό ομόλογό του, Πιτ Χέγκσεθ, είπε: «Ο πρόεδρος ζήτησε από την Ευρώπη να προχωρήσει, και εμείς το κάνουμε. Το ΗΒ είναι έτοιμο να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε αυτό το έργο. Το είδατε από τον Keir Starmer το Σαββατοκύριακο, με τον τρόπο που συγκεντρώνει τα κόμματα, διασφαλίζοντας ότι θα πάρουμε την Ουκρανία μαζί μας και ότι θα συνεργαστούμε στενά μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες».