Η βασιλόπιτα κόβεται και μοιράζεται με εθιμικό τελετουργικό τη νύχτα της παραμονής του νέου χρόνου ή ανήμερα την Πρωτοχρονιά. Το γενικό πρόσταγμα έχει ο νοικοκύρης του σπιτιού, που αφού τη σταυρώσει, κόβει και μοιράζει τα κομμάτια της πίτας στα μέλη της οικογένειάς του και τους τυχόν φιλοξενούμενους, ενώ ιδιαίτερα κομμάτια ξεχωρίζονται για τον Χριστό, την Παναγία, τον Άγιο Βασίλειο, το σπίτι και τους ξενιτεμένους της οικογένειας.

Το έθιμο δεν περιορίζεται μόνο στο σπίτι και την ημέρα της Πρωτοχρονιάς. Από τις επόμενες ημέρες και σχεδόν μέχρι και τα τέλη Φλεβάρη, σωματεία, επαγγελματικές ενώσεις και οργανώσεις κόβουν τη δική τους βασιλόπιτα. Η συνήθεια αυτή είναι νεώτερη και κατάγεται από στις παλαιότερες συντεχνίες, τα μέλη των οποίων έκοβαν την πρωτοχρονιάτικη πίτα και τη μοιράζονταν για το καλό το δικό τους και του κοινού τους επαγγέλματος.

Το έθιμο της βασιλόπιτας, όπως και άλλα του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα – Θεοφάνεια), ανάγεται στα ρωμαϊκά «Σατουρνάλια», που αποτελούν συνέχεια των Ελληνικών «Κρονίων». Κατά τη διάρκειά τους προσφέρονταν ως δώρα καρποί και πλακούντες (πίτες) μέσα σε χρυσά φύλλα. Μπορεί να σχετιστεί και με τον εορταστικό άρτο της ελληνικής αρχαιότητας, που προσφερόταν στους θεούς, ιδίως στα «Θαλύσια» και τα «Θαργήλια».

Υπάρχει, όμως, και η χριστιανική παράδοση για το έθιμο της βασιλόπιτας. Όταν ο Άγιος Βασίλειος ήταν επίσκοπος Καισάρειας, ο έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε να εισπράξει φόρους με άγριες διαθέσεις. Οι κάτοικοι φοβήθηκαν και ζήτησαν την προστασία του επισκόπου τους. Αυτός τους είπε να συγκεντρώσουν ό,τι πολύτιμα αντικείμενα είχαν για να τα προσφέρουν στον έπαρχο. Ο άγιος, όμως, τον έπεισε να φύγει χωρίς να πάρει τίποτε. Ήταν παραμονή της Πρωτοχρονιάς.

Επειδή η επιστροφή των αντικειμένων στους κατόχους τους ήταν πρακτικά αδύνατη, με συμβουλή του αγίου ζυμώθηκαν πλακούντια (μικρές πίτες) και μέσα σ’ αυτούς τοποθετήθηκε από ένα πολύτιμο αντικείμενο. Έγινε η διανομή και, σαν από θαύμα, έτυχε στον καθένα ό,τι είχε δώσει. Από τότε, λέγει η παράδοση, κάνουμε στη γιορτή του Αγίου Βασιλείου πίτες με νομίσματα μέσα.

Έτσι τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά έβρισκαν μέσα κάποιο από τα αφιερωθέντα τιμαλφή. Με τον τρόπο αυτό γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε Βασιλόπιτα, στην οποία βάζουμε ένα φλουρί. Αυτός στο κομμάτι του οποίου θα ‘’πέσει’’ το φλουρί, θεωρείται ότι είναι τυχερός και θα έχει μια καλή χρονιά.

Από τότε φτιάχνουμε κι εμείς τη Βασιλόπιτα με το φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα του Αγίου Βασιλείου .Η Βασιλόπιτα Αγιοβασιλιάτικο έθιμο πολλών αιώνων, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, για να μας θυμίζει την αγάπη και την καλοσύνη αυτού του Μεγάλου Αγίου.

Βασιλόπιτα – Εκτέλεση

Σε ένα μπολ διαλύουμε την μαγιά με το χλιαρό νερό, λίγο ζάχαρη και λίγο αλεύρι. Αφήνουμε να φουσκώσει.

Σε μια λεκάνη ζυμώματος βάζουμε πρώτα την ζάχαρη, το αλάτι, το μαχλέπι , την μαστίχα, τον γλυκάνισο και το λάδι, ανακατεύουμε λίγο , προσθέτουμε το καυτό γάλα και ανακατεύουμε.

Σπάμε τα αυγά και τα ανακατεύουμε στην ζύμη μας.

Μετά προσθέτουμε την μαγιά που πρέπει να έχει φουσκώσει. Ανακατεύουμε πάντα με το χέρι (όχι μίξερ) και αρχίζουμε να βάζουμε το αλεύρι σιγά – σιγά.

Μόλις βραχεί το αλεύρι βάζουμε την καυτή λιωμένη μαργαρίνη και δουλεύουμε με τα χέρια διπλώνοντας το ζυμάρι μέχρι να απορροφήσει το βούτυρο.

Σκεπάζουμε την ζύμη και την αφήνουμε να φουσκώσει (να διπλασιαστεί σε όγκο).

Όταν θα είναι έτοιμη, κόβουμε από την ζύμη μας κομμάτι όσο χρειάζεται ώστε να απλωθεί ομοιόμορφα περίπου στο 1/3 από το ύψος του ταψιού που θα χρησιμοποιήσουμε (στρογγυλό ταψί), βουτυρώνουμε τα ταψιά , απλώνουμε την ζύμη μέσα, προσοχή δεν την πιέζουμε.

Στην συνέχεια διαλύουμε τον κρόκο από το αυγό που κρατήσαμε για το τέλος με λίγο λαδάκι και αλείφουμε τις πίτες μας από πάνω.

Τέλος στολίζουμε τη Βασιλόπιτα με το ασπρόμαυρο σουσάμι ή φιλέ αμύγδαλο.

Αφήνουμε 30 λεπτά να φουσκώσει πάλι και ψήνουμε στους 170 βαθμούς σε προθερμασμένο φούρνο για 40 λεπτά περίπου.

Ο χρόνος ψησίματος είναι ανάλογος με τον φούρνο του καθενός και το ταψί που θα χρησιμοποιήσει.

Με την συγκεκριμένη δοσολογία βγαίνουν περίπου 2 μεγάλες βασιλόπιτες και 2 – 3 μικρές. Αν θέλουμε κάνουμε την μισή δόση.