Ὡς στύλος ἀκλόνητος, τῆς Ἐκκλησίας Χριστοῦ, καί λύχνος ἀείφωτος τῆς οἰκουμένης σοφέ, ἐδείχθης Χαράλαμπες· ἔλαμψας ἐν τῷ κόσμῳ, διά τοῦ μαρτυρίου, ἔλυσας τῶν εἰδώλων, τήν σκοτόμαιναν μάκαρ, διό ἐν παρρησίᾳ Χριστῷ, πρέσβευε σωθῆναι ἡμᾶς.

Φάνηκες σε όλο τον κόσμο, άγιε Χαραλάμπη, σαν στύλος ακλόνητος της εκκλησίας του Χριστού και σαν άσβεστο λυχνάρι που φωτίζει πάντα όλη την οικουμένη, σοφέ. Σε όλον τον κόσμο έλαμψες με το μαρτύριό σου, διέλυσες και έσβυσες το σκοτάδι της τρέλλας, που προκαλεί η ειδωλολατρεία. Γι’ αυτό με το θάρρος της αγιότητός σου παρακάλεσε τον Χριστό για την σωτηρία μας.

 

Η εκκλησία μας στις 10 Φεβρουαρίου, γιορτάζει τον Αγιο Χαράλαμπο, της χαράς, της βλάστησης των φυτών και των δέντρων, τον προστάτη της κτηνοτροφίας, τον διώκτη της «πανώγλας», της θανατηφόρας αρρώστιας.

 Αρκετά είναι τα έθιμα του λαού μας στη γιορτή του Αγίου. Εκτός από τους ενοριακούς ναούς, τιμάται και σε εξωκλήσια, σπηλαιώδεις ναούς και προσκυνητάρια, που είναι αφιερωμένα στη χάρη του. Ακόμη και σήμερα εθιμικές πρακτικές έχουν επιβιώσει αυτούσιες ή έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες της εποχής και έχουν σχέση με τη λατρεία του Αγίου Χαραλάμπους. Στην περιοχή του Παγγαίου, της Πιερίας, της Θράκης, του Τυρνάβου και του Κρουσώνα, με τους μεγάλους αμπελώνες, οι αμπελουργοί ευλογούσαν τα κλήματα που ήταν για φύτευση.
Την παραμονή της φύτευσης, πήγαιναν τα κλήματα στον πολιούχο του χωριού, τον Άγιο Χαράλαμπο. Το πρωί της επόμενη ημέρας ο ιερέας ευλογούσε τα κλήματα και τα παρέδινε στον αμπελουργό για να τα φυτέψει. Έλεγαν ότι αν κόψεις ένα κλαδί ανήμερα της γιορτής από δέντρο και το καρφώσεις στη γη αυτό θα φυτρώσει. Την παραμονή ή την προπαραμονή της γιορτής του Αγίου, μαζευόταν πολλές γυναίκες και ζύμωναν άρτους από κοινού, για τα ζώα. Το έθιμο να ζυμώνονται άρτοι για τα ζώα και να προσφέρονται στον Άγιο Χαράλαμπο ήταν αρκετά διαδεδομένο στις αγροτικές κοινωνίες. Τα μεγάλα ζώα στην αγροτική οικογένεια ήταν εργαλείο για την καλλιέργεια της γης, για τη μεταφορά της αγροτικής παραγωγής και για την παραγωγή κοπριάς για λίπανση των αγρών. Για τον λόγο αυτόν τα ευλογούσε ο ιερέας, ώστε να είναι γερά. Οι κτηνοτρόφοι επικαλούνταν τον Άγιο συνήθως, όταν αρρώσταιναν μεγάλα ζώα και με λάδι από το καντήλι του Αγίου, σταύρωναν το κεφάλι τους. Στις παλαιότερες κοινωνίες και σε εποχές που τα αντιβιοτικά δεν είχαν ανακαλυφθεί, η πανούκλα ήταν λοιμώδες νόσημα αρκετά διαδεδομένη, ήταν μια μάστιγα για την ανθρωπότητα και είχε προκαλέσει τους περισσότερους θανάτους από άλλες επιδημίες. Ζούμε και εμείς σήμερα την καταστροφική πανδημία του κορονοϊού. Η πανώλη ή πανούκλα ή θανατικό είναι γνωστή από την αρχαιότητα… Είναι μία από τις πέντε σοβαρότερες μεταδοτικές αρρώστιες. Ο λοιμός των Αθηνών τον οποίο περιγράφει ο Θουκυδίδης, ήταν πιθανώς πανώλη. Μεγάλες επιδημίες στην Ευρώπη άρχισαν να εκδηλώνονται ήδη από τον 6ο αιώνα και σε όλο τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μόνιμες ενδημικές εστίες. Τα θύματά της σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο ήταν εκατομμύρια. Στα μέσα του 14ου αι. ο «μαύρος θάνατος» υπήρξε σταθμός για την κοινωνία και την οικονομία ολόκληρης σχεδόν της Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Η πανούκλα παρομοιαζόταν τα παλιά χρόνια σαν άσκημη γριά γι’ αυτό και σήμερα τη λένε πανώγλα με την έννοια παλιόγρια. Σύμφωνα με τον Νικόλαο Πολίτη: «Είναι τυφλή γυνή, διατρέχουσα τας πόλεις από οικίας εις οικίαν και θανατούσα όσους αγγίζει˙ αλλ’ επειδή ως τυφλή βαδίζει ψηλαφώσα τους τοίχους των οικιών, αδυνατεί να εγγίση τους ευρισκόμενους εν μέσω των δωματίων». Ο Άγιος Χαράλαμπος στη συνείδηση των πιστών είναι ο «διώκτης» της πανούκλας. Στα χρόνια που η λοιμική νόσος αποδεκάτιζε τους πληθυσμούς, οι ορθόδοξοι, έχτιζαν ναούς αφιερωμένους στον Άγιο στις εισόδους των πόλεων και των χωριών. Όπου δεν μπορούσαν να οικοδομήσουν ναό, έχτιζαν ένα μικρό εικονοστάσι, προσκυνητάρι και έβαζαν μέσα την εικόνα του Αγίου και δεν άφηναν ποτέ το καντήλι του να σβήσει. Σε περίπτωση που δεν υπήρχε ούτε ναός, ούτε εικονοστάσι στο χωριό, φρόντιζαν να υπάρχει εικόνα του Αγίου σε κάποια εκκλησία. Σε παλιότερες εποχές συνήθιζαν να σχηματίζουν γύρω από τα χωριά προστατευτικούς κύκλους, τους γνωστούς μαγικούς κύκλους, πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο καθιστούσαν το χωριό απρόσβλητο από το νόσημα. Έδεναν στην πόρτα μια κλωστή την οποίαν είχαν φτιάξει, λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Στο τέλος έδεναν πάλι στην πόρτα του Αγίου Χαραλάμπους την κλωστή και άφηναν το χωριό περιζωσμένο για όσο διάστημα χρειαζόταν, συνήθως 40 ημέρες.

Ο πρεβεζάνος λόγιος Ηλίας Βασιλάς σε άρθρο του το 1980 έγραφε ότι το βιβλίο αυτό, πουμαρτυρείτο προπολεμικά στον ναό, είχε πλέον χαθεί. Ευτυχώς, όπως αποδείχτηκε, το τεκμήριο φυλασσόταν από πρόσωπο που είχε διατελέσει επίτροπος του ναού ως το 1960 τουλάχιστον. Χρόνια μετά τον θάνατό του, συγγενής του το εντόπισε και το επέστρεψε στον ναό. Περιττό να σημειώσουμε ότι η πόλη χρωστά σπουδαίες χάριτες στο πρόσωπο αυτό που αντιλήφθηκε την ιστορικότητα του τεκμηρίου αλλά και την ηθική υποχρέωση της παράδοσής του στον ναό του Αγίου Χαραλάμπους. Μετά την παραπάνω εξέλιξη, η υπηρεσία των ΓΑΚ Πρέβεζας ενημερώθηκε σχετικά από τον επίτροπο κ. Γρηγόρη Κατσανάκη αλλά και από τον εφημέριο πρωτοπρεσβύτερο πατέρα Δημήτριο Ντούσκα, ο οποίος με τη σειρά του παρέδωσε τον χειρόγραφο κώδικα στα ΓΑΚ Πρέβεζας προς φύλαξη. Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους δύο, ιδιαίτερα όμως τον πατέρα Δημήτριο Ντούσκα, που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην υπηρεσία του Αγίου Χαραλάμπους και του ναού του. Ως ΓΑΚ Πρέβεζας, αναλάβαμε ευχαρίστως την ευθύνη της φύλαξης του κώδικα και μάλιστα προχωρήσαμε στην ψηφιοποίησή του και στην αρχική μελέτη του κώδικα, με σκοπό τη μελλοντική δημοσίευση του πλήρους κειμένου του κανονισμού της αδελφότητας του Αγίου Χαραλάμπους.

Ο κώδικας φέρει εξαιρετική εικονογράφηση, απεικονίζοντας αφενός τον Άγιο Χαράλαμπο με ιερατικά άμφια και την επιγραφή «ο Άγιος Χαραλάμπης» (εικ.1) και αφετέρου τον θυρεό της πόλης της Πρέβεζας (εικ.2), εντός περίτεχνης σύνθεσης και με τις επιγραφές «Νικοπόλιος ιεράς»,«Κτίσμα Σεβαστού» και «Νικόπολεως». Ο θυρεός είναι περιστέρι που φέρει στο ράμφος του δάφνινο στεφάνι. Τόσο ο θυρεός όσο και οι επιγραφές παραπέμπουν στην αρχαία Νικόπολη. Τον θυρεό αυτόν τον συναντάμε και σε άλλους σωζόμενους κώδικες εκκλησιών της Πρέβεζας, ενώ υπήρχε και στην νότια πλευρά του Πύργου του Ρολογιού της πόλης, στο λιθανάγλυφο από το οποίο η παράσταση έχει αποξεσθεί και σήμερα σώζεται μόνο η επιγραφή «Νικόπολεως». Για τονσυγκεκριμένο θυρεό ή πολεόσημο δεν θα επεκταθούμε, καθώς το θέμα έχει αναλυθεί εκτενώς σε άρθρα των κ. Νίκου Δ. Καράμπελα και Νίκου Κ. Κουρκουμέλη.

Η ιστορικότητα του κώδικα έγκειται καταρχάς στο γεγονός ότι διασώζει σημαντικές πληροφορίες για τον ναό και την λειτουργία της αδελφότητας, για την οποία μας παραδίδει τονκανονισμό της, τα μέλη της και τις διαδικασίες ανάδειξης των εφημερίων και των επιτρόπων. Το κείμενο του κανονισμού δεν φέρει ακριβή ημερομηνία σύνταξης αλλά μόνο χρονολογική σήμανση του έτους 1803. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι οι υπόλοιπες εγγραφές άρχονται από το έτος 1804 αποδεικνύουν ότι το συγκεκριμένο χειρόγραφο είναι μεταγενέστερο της ίδρυσης της αδελφότητας, η οποία, σύμφωνα με την έρευνα του κ. Σπύρου Καρύδη, τοποθετείται στο έτος 1731. Σύμφωνα με την κα Χριστίνα Παπακώστα, το καταστατικό της αδελφότητας είχε 15 κεφάλαια, ενώ το κείμενο που καταχωρίζεται στον υπό εξέταση κώδικα περιλαμβάνει μόνο 13. Είναι εμφανές λοιπόν ότι ο συγκεκριμένος χειρόγραφος κώδικας δεν είναι ο αρχικός που τηρούσε η αδελφότητα.

Το ίδιο το προοίμιο του κανονισμού, όπως και τα πρακτικά της πρώτης συνεδρίασης της αδελφότητας στις 14-2-1804, δίνουν την απάντηση για την τύχη του προηγούμενου βιβλίου και τον λόγο σύνταξης ενός νέουκειμένου. Το προηγούμενο βιβλίο χάθηκε κατά τον Χαλασμό της Πρέβεζας το 1798 ενώ ο ναός υπέστη καταστροφές, γεγονός που καθιστούσε αναγκαία την ενεργοποίηση εκ νέου της αδελφότητας προκειμένου να επαναφέρει τον ναό στην προγενέστερη λαμπρότητά του.

Ο κώδικας περιλαμβάνει και άλλες εγγραφές που καλύπτουν, με αρκετά χρονολογικά κενά, την περίοδο 1804-1930. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην αναφορά της καταστροφικής πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε στον ναό τον Οκτώβριο του 1924. Στον κώδικα περιγράφονται τα γεγονότα, τα οποία βέβαια μας ήταν γνωστά από το ημερολόγιο του Ι. Μ. Ρέντζου, ωστόσο, δίνεται πληθώρα πληροφοριών για τις μετέπειτα εργασίες, που διαμόρφωσαν την σημερινή εικόνα του ναού, ενώ τέλος καταγράφονται αναλυτικά οι δωρεές των Πρεβεζάνων που συνέδραμαν στον σχετικό έρανο για την αποκατάσταση των ζημιών του ναού, προσφέροντας ποσά που κυμαίνονταν από 5 ως 10.000 δραχμές.

Κλείνοντας το σύντομο αυτό σημείωμα θα θέλαμε για άλλη μια φορά να υπογραμμίσουμε την σπουδαιότητα αυτού του κώδικα που ήλθε στο φως, καταδεικνύοντας ότι είναι πιθανό να υπάρχουν ακόμα κρυμμένοι ιστορικοί θησαυροί σε οικίες Πρεβεζάνων, οι πρόγονοι των οποίων υπηρέτησαν από διάφορες θέσεις την τοπική κοινωνία. Ας αποτελέσει παράδειγμα μίμησης η απόφαση της ευγενούς μορφής, που παρέδωσε τον κώδικα στον μητροπολιτικό ναό, καθώς και του προσφιλούς εφημερίου, που παρέδωσε στα ΓΑΚ Πρέβεζας τον χειρόγραφο κώδικα, ώστε να συμπληρώσει τις γνώσεις μας για την ιστορία του ναού του Αγίου Χαραλάμπους αλλά και της πόλης, η οποία τιμά τον ιερομάρτυρα ως προστάτη Άγιο της.

Σπύρος Σκλαβενίτης

Δρ. Ιστορίας, προϊστάμενος ΓΑΚ Πρέβεζας

πηγή Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

πηγή onprevezanews.gr

Απάντηση