Πολύ λίγοι γνωρίζουν ότι παλιά η περιοχή γύρω από το Ρολόι του Πόρου λεγόταν «Καστέλι». Κι αυτό γιατί εκεί υπήρχε ένα μικρό φρούριο –καστέλι- το οποίο είχαν χτίσει πριν το 1500 οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής για να προστατεύονται από τους πειρατές. Η περιοχή αυτή της Σφαιρίας οικοδομήθηκε πρώτη. Το Καστέλι υπήρχε ως το 1858, όπως αναφέρει ο Α. Μπέρτραντ.
Βέβαια στον πίνακα του Όθωνος Στάκκελμπερκ –Βαυαρού αρχαιολόγου- του 1834 δεν διακρίνεται. Διακρίνονται όμως δυο-τρεις ανεμόμυλοι, που φαίνεται εξυπηρετούσαν τον πληθυσμό της εποχής εκείνης, αφού δύο όμοιοι στην κορυφή της Σφαιρίας που είχαν γίνει πριν το 1600, είχαν εγκαταλειφθεί.
Αλλά και ο Αντώνιος Μηλιαράκης γράφει ( Γεωγραφία Πολιτική. Νέα και Αρχαία του Νομού Αργολίδος και Κορινθίας) ότι το έτος 1886 ” σώζονται έτι υπεράνω τινών οδών τμήματα των αψίδων δι ων εκαλύπτοντο αι οδοί και επροφυλάσσοντο αι οικίαι εκ πειρατικών επιδρομών”.
Φωτογραφία: Ελευθέριος Φιλήμων
Η δημιουργία της Σφαιρίας – που είναι πολύ μεταγενέστερη της Καλαυρίας – είναι αποτέλεσμα πολλών γεωλογικών μεταβολών που σημειώθηκαν στην περιοχή – 3.000 π.Χ. (βλέπε σχετικά).
Σφαιρία και Καλαυρία ονομάστηκαν Πόρος. Και υπάρχουν δύο εκδοχές:
*** Η πρώτη είναι από τον Πόρο, γιο του ήρωα Καλαυρού που έδωσε το όνομά του στο μεγάλο νησί. Ο Καλαυρός – ή Καλαβρός- ήταν γιος του Ευρυμέδη, και εγγονός του Αγανου- όλοι απόγονοι του Πελασγού. Φαίνεται, λοιπόν, πως οι Αρκάδες ήρθαν στις περιοχή πριν από το 1250 π.Χ.
Ο Πόρος – εραστής της Αίθρας, κόρης του Πιτθέα – είχε πάρει το όνομά του από τον μυθολογικό Πόρο (πλούτο). Κατά την Ελληνική Μυθολογία, η Μήτις, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος, εθεωρείτο από τους αρχαίους (Ορφικούς) προσωποποίηση της φρόνησης. Από την ένωσή της με το Δία, γεννήθηκε ο Πόρος. που σήμαινε πλούτο. Από τον Πόρο και την Πενία (φτώχια) γεννήθηκε ο Έρωτας. Το όνομα αυτό – Πόρος- είχαν πολλά άτομα στην αρχαία Ελλάδα, ένα δε από αυτά ήταν και ο εραστής της Αίθρας, που όμως σκοτώθηκε νωρίς σε μια μάχη.
*** Η δεύτερη εκδοχή είναι ότι πήρε το όνομά του από το διαμετακομιστικό κέντρο της εποχής του χαλκού (3.000 π.Χ.) που ανακαλύφθηκε στο Κοκορέλι (Κάβο Βασίλης) και ήταν ΠΟΡΟΣ = ΠΛΟΥΤΟΣ. Και πρέπει το όνομα αυτό να δόθηκε πολύ παλιά, άσχετα αν ήταν και πέρασμα, διάβαση, από την Πελοποννησιακή ακτή στη Σφαιρία, αφού σύμφωνα με όσα έγραψε ο Παυσανίας (150 μ.Χ.) ήταν ενωμένες και μπορούσε να πάει κανείς περπατώντας. Ενωμένες ήταν μέχρι το 400 μ.Χ. που έγινε μεγάλος σεισμός και καταβυθίσεις.
Οπου – συμβαίνει σε πολλά μέρη της Ελλάδας -, υπήρχε ανάλογο πέρασμα, το τοπωνύμιο που επικράτησε είναι “ΠΕΡΑΜΑ” και όχι “Πόρος”. Γιατί εδώ να αποτελέσει εξαίρεση. Αρα “Πόρος” σήμαινε κάτι άλλο.
Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΠΑΤΟΥΡΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ
Ας μείνουμε, όμως, στο 1240-1230 π.Χ.
Μια νύχτα η Αίθρα, είδε στον ύπνο της την Αθηνά-που ήταν προστάτης των Τροιζηνίων. Αυτή της υπέδειξε να πάει στη νήσο Σφαιρία , όπου πριν από μερικά χρόνια είχε ταφεί ο Σφαίρος , ηνίοχος του Πέλοπα και να προσφέρει «χοές», νεκρικές σπονδές πάνω στον τάφο του, κάτι σαν κόλλυβα ( έχυναν τρεις φορές μείγμα από μέλι, κρασί και νερό ).
Ως τόπος ταφής του Σφαίρου, φέρεται ο χώρος γύρω από το ναό του Αγίου Γεωργίου Πόρου.
Η Αίθρα πίστεψε στο όνειρο και πήγε στο σημερινό νησί περπατώντας, αφού ήταν ενωμένο με την πελοποννησιακή ακτή. Κάτι που αναφέρει και ο Παυσανίας (156 μ.Χ.)
Εκεί, όπως είπε, βιάσθηκε από τον Ποσειδώνα. Στην πραγματικότητα, εκεί η Αίθρα συναντούσε τον ερωμένο της Πόρο- απόγονο του Καλαβρού. Επειδή δε είχε μείνει έγκυος δέχτηκε να παντρευτεί το βασιλιά της Αθήνας Αιγέα. Πάντως από τις ενώσεις αυτές γεννήθηκε ο Θησέας. Η Αίθρα για να εξιλεωθεί έχτισε ανατολικότερα του τάφου του Σφαίρου, τον ναό της Απατουρίας Αθηνάς (περί το 1230 π.Χ.).
Σύμφωνα με έρευνα του πολιτικού μηχανικού Γιάννη Ντούσκου σχετικά με τις αρχαιότητες που προέρχονται από τον αρχαίο ναό της Απατουρίας Αθηνάς που βασισμένη στην αδιάψευστη μαρτυρία- γκραβούρα του γερμανού περιηγητή Λομπάουερ του έτους 1824 , αποδεικνύει ότι ο αρχαίος ναός ήταν στη θέση που σήμερα βρίσκεται ο ενοριακός ναός τ5ου Ευαγγελισμού στην Πούντα. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει δύο πράγματα: 1ον ότι ο ναός της Απατουρίας δεν ήταν ποτέ στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου, και 2ον ότι τόσο ο ναός του Ευαγγελισμού αλλά και το κτίριο της πρώην Εθνικής Τράπεζας, και ίσως και άλλα, είναι κτισμένα /1900/ πάνω σε σημαντικές αρχαιότητες που θα αναδειχθούν αν γίνει ανακατασκευή των κτιρίων αυτών.
Μετά την ίδρυση του ναού, κάθε χρόνο γινόταν εορτή, που ονομαζόταν «Απατούρεια», και κατά τη διάρκεια της οποίας οι παρθένες που επρόκειτο να παντρευτούν , άφηναν στο ναό την παρθενική τους “ζώνη”. Οι γιορτές κρατούσαν τρεις ημέρες, με θυσίες στους θεούς και λαϊκά συμπόσια. Από το ναό, η Σφαιρία, ονομάστηκε Ιερά. Η εορτή «απατούρεια» γινόταν από τους Ιωνες και σε άλλα μέρη. Κανείς δεν ξέρει αν μεταφέρθηκε από την Σφαιρία.
Την ύπαρξη του τάφου του Σφαίρου, μαρτυρούν σήμερα πολλά σκόρπια μάρμαρα, πωρόλιθοι, γρανιτόπετρες, ατόφια ή μετασχηματισμένα, πολλά εντοιχισμένα στα παλιά σπίτια , γύρω από τον Άγιο Γεώργιο και το Ρολόι. Πολλά κομμάτια είναι πλακοστρωμένα στις πλατείες και τα δρομάκια της γειτονιάς αυτής. Εχουν επισημανθεί επίσης μαρμάρινες στέρνες, σήμερα επιχωματωμένες. Στην πέτρινη δεξαμενή δίπλα τον πλάτανο, υπάρχουν τρεις τεράστιες γρανιτόπετρες,( ύψος 2μ,πλάτος 1.15, πάχος 0,45) , που όπως υπολόγισε ο Ποριώτης ερευνητής Γιάννης Γρίβας, «προέρχονται από τις βάσεις ναού, γιατί παρόμοιας μορφής, διαστάσεων και χρησιμότητας υπάρχουν στο ναό του Ποσειδώνα, στην Καλαυρία».
Κατά τον ίδιο, που έχει ερευνήσει επιτόπια το θέμα επί πολλά χρόνια, αφού εκεί κοντά βρίσκεται το αναπαλαιωμένο ακίνητο της οικογενείας του, ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι τοποθετημένος πάνω σε ερειπωμένο αρχαίο κτίσμα και το ιερό του ακολουθεί τη βορειο-ανατολική κατεύθυνση του αρχαίου κτίσματος, και όχι την καθαρά ανατολική που επιβάλλουν οι Χριστιανικοί δομικοί κανονισμοί.
Πάντα κατά τον Ιωάννη Γρίβα, οι αρχαίοι ναοί , του Ποσειδώνα στην Καλαυρία, της Αρτέμιδας στην Αρτιμο, και της Απατουρίας Αθηνάς στην Σφαιρία, βρίσκονταν στις κορυφές ισοσκελούς τριγώνου, κάτι που εφάρμοζαν οι αρχαίοι και παρατήρησε πρώτος ο Θεοφάνης Μανιάς. Ένα άλλο ισοσκελές τρίγωνο σχηματίζουν οι ναοί Ποσειδώνα – Αρτέμιδας Λεμονοδάσους και του ναού Σαρωνίας Αρτέμιδας στην Ψήφτα, αλλά και τα ανάκτορα του Πιτθέα στο Γενέθλιο, παρατήρησε ο Γιάννης Γρίβας.
Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι ισοσκελές τρίγωνο σχηματίζουν οι ναοί Ποσειδώνα Σουνίου,Αφαίας Αθηνάς Αιγίνης και Ποσειδώνα Πόρου – κάτι που δείχνει την παλαιότητα των ναών.
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΣΦΑΙΡΙΑΣ
Ασφαλώς οι πρώτοι κάτοικοι της Σφαιρίας ήταν όσοι υπηρετούσαν στο ιερό της Απατουρίας Αθηνάς που ίδρυσε η Αίθρα περίπου 1230 χρόνια π.Χ. και οι μετέπειτα από αυτούς. Διάφορα ευρήματα επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή. Αλλά για 2500 χρόνια από τότε δεν απόκτησε κάποιο σημαντικό οικισμό.
Στο μεταξύ οι Γότθοι, με επικεφαλής τον Αλάριχο [ τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. ] είχαν λεηλατήσει και καταστρέψει την περιοχή της Τροιζηνίας , και φυσικά την Καλαυρία και τη Σφαιρία. Οσοι είχαν επιζήσει, πρέπει να είχα κρυφτεί σε άλλα πιο ασφαλή σημεία της περιοχής.
Πολύ αργότερα, όταν δημιουργήθηκε ο Δαμαλάς, εμφανίστηκαν οι Μπαρμπερίνοι πειρατές, που είχαν το ορμητήριο τους στη Βαγιονιά-ονομάζεται και «Μπαρμπαριά»- μερικοί Τροιζήνιοι, 1430-1440, για να προφυλαχθούν πήγαν κι έχτισαν σπίτια στο χώρο γύρω από το σημερινό Ρολόι. Εκεί πήγαν και ορισμένοι αγρότες της Καλαυρίας. Εχτισαν μάλιστα και ένα πρόχειρο φρούριο και η περιοχή ονομάστηκε «Καστέλι». Το φρούριο υπήρχε κατά το 1858, όπως αναφέρει ο Α. Bertrand. Στο χώρο αυτό βρίσκονταν στην αρχαιότητα, όπως είπαμε, ο τάφος του Σφαίρου και ο ναός της Απατουρίας Αθηνάς. Αλλά τα σπίτια άρχισαν να πυκνώνουν όταν διάφορες οικογένειες- από την Αλβανία, Ελληνο-lλλυρικής καταγωγής {οι λεγόμενοι Αρβανίτες, από τους οποίους προήλθε η αρβανίτικη διάλεκτος } ήρθαν στη νότια Ελλάδα. Τότε , 1440, πρέπει να χτίστηκαν και τα ναϊδρια της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αη Γιάννη, που υπάρχουν και σήμερα δίπλα στο Ρολόϊ.
Τους Αρβανίτες αυτούς είχαν φέρει στην Πελοπόννησο ,για να πυκνώσουν κάπως τον πληθυσμό της ρημαγμένης από τις επιδρομές χώρας, ο Μανουήλ Καντακουζηνός το 1350 , ο Νέριος Ατζαϊόλης το 1384 και ο Θεόδωρος Παλαιολόγος το 1405. Ελάχιστοι εγκαταστάθηκαν αμέσως στην περιοχή της Τροιζηνίας.
‘Ομως μετά την Άλωση της Πόλης, ο Μωάμεθ ο Πορθητής, κατά την επικράτησή του στην Πελοπόννησο , 1459 και 1460, έδωσε εντολή να εξολοθρευτούν οι Αρβανίτες αυτοί. Ετσι οι Αρβανίτες που ζούσαν στο Ναύπλιο και τον εύφορο αργολικό κάμπο, διέφυγαν προς την Τροιζηνία: τον Γαλατά, την Τροιζήνα, τον Πόρο, κυρίως στα Μέθανα και τα άλλα χωριά. Ακόμη την Υδρα και τις Σπέτσες.
Ένας δεύτερος εποικισμός έγινε το 1540, όταν παραδόθηκαν και οι υπόλοιπες Ενετικές κτήσεις στους Τούρκους, κυρίως της Μονεμβασίας. Τότε η πόλη επεκτάθηκε προς την Μπρίνια, την Πούντα και το Μύλο. Πάντα ψηλά από τον φόβο των πειρατών.
Την εποχή εκείνη χτίστηκαν στην κορυφή της Σφαιρίας δύο ανεμόμυλοι, ένας αυτός που υπάρχει και σήμερα και ένας κοντά στους Αγίους Αναργύρους, που έχουν κηρυχθεί από το υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέα ιστορικά μνημεία. Στα 1834 ήταν και οι δυο κατεστραμμένοι, όπως μαρτυρεί ο πίνακας του αρχαιολόγου – ζωγράφου Οθωνος Στάκκελμπεργκ. Τον ένα τον έκαναν φρούριο οι Γερμανοί το 1941. Ολόκληρη η κορυφή της Σφαιρίας δενδροφυτεύτηκε το 1939 από τον δήμαρχο – που εκτέλεσαν ένοπλοι της αντίστασης το 1943 -Αχιλλέα Παπαντωνίου. Αργότερα σαν κάστρο, ο μύλος λειτούργησε σαν μπαρ , για ένα διάστημα. Το 1970-1971, ο μύλος αναπαλαιώθηκε στη σημερινή του μορφή με την επίβλεψη της αρχιτέκτονος της Νομαρχίας Πειραιά Λίλης Ρήγα. Πριν το 1800 είχαν δημιουργηθεί και άλλοι μύλοι σε άλλα σημεία, πιο προσιτά, και το 1900 δημιουργήθηκε ο νερόμυλος του Καρδάση στο Λεμονοδάσος που λειτούργησε για περισσότερα από 60 χρόνια. Το 1920 λειτούργησε η ταβέρνα. Όλοι , πάντως προμηθεύονταν μυλόπετρες από τα νταμάρια της Σφαιρίας, κοντά στο Σταυρό.
Ο καταρράκτης στου Καρδάση, στο Λεμονοδάσος, όταν έτρεχε ακόμη φυσικός.
Αλλά ας ξανάρθουμε στον εποικισμό της Σφαιρίας. Από το 1540 και μετά άρχισαν νάρχονται μεμονωμένοι από άλλες Ελληνικές περιοχές, Υδρα, Σπέτσες, Κρανίδι, Σοφικό, και αλλού. Μέχρι το 1800 είχαν φθάσει οικογένειες από την Αρκαδία, το Σούλι, τη Γκούρα, τα Βάτικα, τα Κύθηρα κι άλλες περιοχές- σε πολλές περιπτώσεις αυτό μαρτυρούν τα επώνυμά τους.
‘Οταν οι κάτοικοι έγιναν πολλοί, και εξέλειπε ο κίνδυνος των πειρατών, κατοικήθηκε και η παραλία, από την Πούντα μέχρι το Προγυμναστήριο.
***** Στην τελευταία εικοσαετία του 18ου αιώνα η αυθαίρετη εξουσία από αρματολούς, Τούρκους, κλέφτες, αρβανίτες και Τουρκοαλβανούς, ανάγκασε τις άλλοτε εύπορες οικογένειες της Κοτίτζας Λακωνίας να αναζητήσουν αλλού κατοικία, όπου θα επικρατούσε τάξη και δικαιοσύνη, προκειμένου και αυτοί να αποκτήσουν πάλι ευημερία, και πολλοί ήρθαν στον Πόρο.
Μετά το 1800 ήρθαν στην περιοχή και στον Πόρο πολλές οικογένειες Βαλτετσιωτών (Σαμπάνης, Παλυβός, Δούρος, Μέλλος, Κουτουζής, Σαραντόπουλος , Λάπας, Κασάπης, Παπαγεωργίου, Παπαοικονόμου, Πολλάλης , Μωρόπουλος κ.ά.). Πολλοί από αυτούς, όπως ο Παναγ. Αν. Κουτουζής (γεν 1790) , υπήρξαν αγωνιστές του 1821.
Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου
Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου κτίσθηκε κατά τη διετία 1967-1968 στη θέση της παλαιάς οικίας του Αλέξανδρου Κορυζή (Πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1941), η οποία δωρίθηκε από τους κληρονόμους του στο Ελληνικό Δημόσιο για τον σκοπό αυτό.
Στο Μουσείο υπάρχουν δύο αίθουσες έκθεσης, μία στο ισόγειο και μία στον όροφο του κτηρίου, που φιλοξενούν εκθέματα από όλη την περιοχή της Τροιζηνίας (Πόρο, Γαλατά, Τροιζήνα, Μέθανα κ.λ.π.), καθώς και ορισμένα ευρήματα από παλαιότερες ανασκαφές στην Ερμιόνη.
Η έκθεση του ισογείου περιλαμβάνει επιγραφές, γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη από την Καλαύρεια (Πόρος), την Τροιζήνα και τα Μέθανα.
Στον προθάλαμο της αίθουσας εκτίθεται ένα γύψινο εκμαγείο της περίφημης ενεπίγραφης στήλης από την Τροιζήνα με το κείμενο του αθηναϊκού ψηφίσματος που πρότεινε ο Θεμιστοκλής το 480 π.Χ. για την αντιμετώπιση της περσικής εισβολής.
Στα επιγραφικά εκθέματα περιλαμβάνονται επίσης ένα αρχαϊκό επίγραμμα (γύρω στο 600 π.Χ.) χαραγμένο σε κυβόλιθο από τραχείτη, ένα τιμητικό ψήφισμα της πόλης της Τροιζήνας (369 π.Χ.) και το ενεπίγραφο βάθρο ενός χάλκινου ανδριάντα του αυτοκράτορα της Ρώμης Μάρκου Αυρηλίου, ανάθημα της πόλης των Μεθάνων (175-180 μ.Χ.).
Στα γλυπτικά εκθέματα συγκαταλέγονται δύο αγαλματίδια, ένα γυμνό αγόρι και μια γυναίκα με χιτώνα και ιμάτιο, από την πόλη και την ακρόπολη της Τροιζήνας, καθώς και επιτύμβιες στήλες των κλασικών και των ρωμαϊκών χρόνων από την Τροιζήνα και την Καλαύρεια.
Τα αρχιτεκτονικά μέλη αντιπροσωπεύονται από μια σειρά κιονοκράνων δωρικού, ιωνικού και κορινθιακού τύπου, που δείχνουν στον επισκέπτη την εξέλιξη και τη διαδοχή των αρχιτεκτονικών ρυθμών από τον 6ο αι. π.Χ. έως τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους.
Επίσης υπάρχουν δείγματα από πήλινα αρχιτεκτονικά μέλη που προέρχονται από την κεράμωση των κτηρίων του ιερού του Ποσειδώνος στην Καλαύρεια, από την αρχαία Τροιζήνα και από τα Μέθανα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή, καθώς διατηρεί τον γραπτό της διάκοσμο και την υδρορρόη σε σχήμα λεοντοκεφαλής, είναι μια πήλινη σίμη του 6ου αι. π.Χ. από το ιερό της Αφροδίτης Ακραίας στην Τροιζήνα.
Στην αίθουσα του ορόφου εκτίθενται κυρίως κεραμικά και χάλκινα ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή της Τροιζηνίας και από την Ερμιόνη.
Στα εκθέματα της προϊστορικής περιόδου συγκαταλέγονται τα πρωτοελλαδικά ευρήματα από τις πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες στον Κάβο Βασίλη του Πόρου και τα ευρήματα από τη μεσοελλαδική ακρόπολη της Μαγούλας του Γαλατά.
Ιδιαίτερα αξιόλογα είναι τα εκθέματα των μυκηναϊκών χρόνων, όπως τα κτερίσματα από τους τρεις θολωτούς τάφους της Μαγούλας του Γαλατά (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, σφραγιδόλιθοι, χάλκινα όπλα), τα αγγεία από τους θαλαμοειδείς τάφους της Απάθειας του Γαλατά, τα πολυάριθμα ειδώλια από το μυκηναϊκό ιερό στον Άγιο Κωνσταντίνο των Μεθάνων και τα ευρήματα από τη βραχονησίδα Μόδι.
Τα εκθέματα των ιστορικών χρόνων περιλαμβάνουν ευρήματα από την αρχαία Καλαύρεια, μεταξύ των οποίων και ένα μαρμάρινο αγαλμάτιο του Ασκληπιού, καθώς και διάφορα κτερίσματα (αγγεία, ειδώλια, χάλκινα αντικείμενα κλπ.) από τα νεκροταφεία της Τροιζήνας, των Μεθάνων και της Ερμιόνης, τα οποία εκτείνονται χρονικά από την πρωτογεωμετρική έως και τη ρωμαϊκή περίοδο.
Την έκθεση συμπληρώνουν τα ευρήματα από τάφους των πρωτοβυζαντινών χρόνων που ανασκάφηκαν στην Τροιζήνα και τα Μέθανα.
Το τρίμηνο Απρίλιο -Ιούνιο 1827, ο Πόρος αποτέλεσε την έδρα του τότε νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.
Το 186Ι χτίστηκε ο ναός του Αγ. Γεωργίου, κοντά στο Kαστέλι, και είναι η μητρόπολη του Πόρου. Χτίστηκε μ εισφορές ενοριτών, ενώ για το κωδωνοστάσιο υπήρξε και κληροδοσία της Ελισάβετ Δ. Καραμάνου. Ο ναός έχει θαυμάσιες τοιχογραφίες του Παρθένη. Οι άλλοι δυο ενοριακοί ναοί είναι του Ευαγγελισμού, προς την Πούντα, και του Αγ.Κωνσταντίνου στην Μπρίνια.
Στα χρόνια 1866-1870, όταν οι Κρητικοί ξεσηκώθηκαν να διώξουν τους Τούρκους ήρθαν στον Πόρο 600 Κρήτες πρόσφυγες κυρίως γυναικόπαιδα, που εγκαταστάθηκαν στο νησί.
Με την ευκαιρία αυτή, για να θυμηθούν οι παλιότεροι, και να μάθουν οι νεότεροι, αναφέρουμε ότι δίπλα στην παλιά «Ηλεκτρική» που υπάρχει ακόμη και σήμερα, εκεί που είναι το Β΄ Δημοτικό, υπήρχε το παλιό δημαρχείο του Πόρου.
Ένα εξαιρετικό ισόγειο κτίριο από πλίνθους ή πέτρα, με κεραμοπλαστκό διάκοσμο, η δε ξύλινη στέγη του είχε επικάλυψη με βυζαντινά κεραμίδια.
Το κτίσμα αυτό κατεδαφίστηκε λίγο πριν τον πόλεμο του 40 για να ανεγερθεί το Β΄ Δημοτικό Σχολείο.
1900
Μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο Συνοικισμό πολλοί Έλληνες πρόσφυγες. Τα σπίτια σιγά- σιγά επεκτάθηκαν προς τον Άσπρο Γάτο και την Βρυσούλα.
**** «Ρουκουτίμα» λέγεται η ανατολική πλευρά της Μπρίνιας Πόρου, η μέση της απότομης κατηφόρας από το Μύλο ως τον Αγιο Στέφανο. Είναι λέξη αρβανίτικη και σημαίνει απότομη κατηφόρα, γκρεμίλα.
Παλιοί Μπρινιότες λένε ότι εκεί πολύ παλιά υπήρχε μοναστήρι, το παλιότερο στο νησί. Τα κελιά των μοναχών ήταν ισόγεια κτίσματα σε σχήμα Π, με εσωτερική αυλή στο μέσο του Π, διαρρύθμιση που είχανε τότε όλα τα Μοναστήρια. Η αυλή αυτή υπάρχει και σήμερα 2007, ανάμεσα στις κατοικίες της Κατίνας Καραματζόγλου (βόρεια πλευρά), Ευάγγελου Πουλάκη (νότια πλευρά) και των αδελφών Αντωνίου (ανατολικά).
Το σημερινό εκκλησάκι του Χριστού χτίστηκε το 1968 (τα θυρανοίξια γίνανε στις 23 / 9 /1968) στην ίδια θέση που παλιά βρισκόταν η εκκλησία της Αγ. Κυριακής με ύστερα από το εξής περιστατικό:
Η Κική Ψωμά, το γένος Ν. Σέγγου, βρισκόταν εδώ και πολλά χρόνια στην Αμερική. Συχνά έβλεπε όνειρα και οράματα που ο Χριστός και η Παναγία τη συμβούλευαν και την καθοδηγούσαν σε πολλά θέματα. Κάποια φορά, είδε σε όραμα το Χριστό να βρίσκεται στη Ρουκουτίμα και να της λέει: «πήγαινε, πες στον πατέρα αού να με βγάλει από ‘δω που είμαι θαμένος».
Όταν ήρθε στην Ελλάδα, έβαλε και σκάψανε στο σημείο που της είχε υποδείξει ο Χριστός και πράγματι βρέθηκαν σε μικρό βάθος η εικόνα του Χριστού και τα θεμέλια της παλιάς εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, που ήτανε φτιαγμένα από μαλτέζικες πλάκες. Έτσι χτίστηκε η εκκλησία του Χριστού.
*** Tο πρώτο νεκροταφείο του Πόρου βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το κτίριο Συγγρού – πρώην Α Δημοτικό Σχολείο- , όπως σημειώνεται και στο τοπογραφικό της 23ης Ιουνίου 1862/ ΦΕΚ 36-1862.
Η πρώτη απογραφή έγινε το 1828, επί Καποδίστρια και η περιοχή είχε 7.464 κατοίκους που έμεναν σε 880 οικήματα και 17 καλύβες. Στο Γαλατά, όπως γράφει ο Γιάννης Πουλάκης στο βιβλίο του ” ο Πόρος και η ιστορία του”, υπήρχαν 250 καλύβες στις οποίες έμεναν γυναίκες ελευθερίων ηθών. Αυτό δεν είναι απίθανο, αφού στη Τροιζήνα ήταν το Ελληνικό Στρατόπεδο και στον Πόρο το “Ναυτικό Διευθυντήριο” και ο “Ρωσικός Ναύσταθμος”.
Αφιέρωμα στην ιδιαίτερη πατρίδα μου και γενέτειρα του αείμνηστου πατέρα μου
Χριστιάνα -Ελπίδα Θεοφάνους
Πηγή: http://www.koutouzis.gr/trizinia.htm
Πληροφορίες: http://www.koutouzis.gr/sferia.htm