Κλασικές σπουδές στην Ελλάδα I του κ. Δημητρίου Γκίγκα

Την ώρα της κρίσης της διατριβής μου για την απόκτηση του διδακτορικού μου διπλώματος ένας από τους εξέχοντες καθηγητές της Επιτροπής με ρώτησε, μετά το πέρας της παρουσίασης: «Πιστεύετε ότι μια τέτοια διατριβή έχει να πει κάτι στη σύγχρονη εποχή;». Σημειωτέον ότι η διατριβή μου αφορούσε στην πολιτική και αισθητική θεώρηση στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη

Η ερώτηση δεν ήταν καθόλου απλή. Διότι αυτό που με ρώτησε δεν ήταν μόνο τι θα χρησίμευε μια τέτοια διατριβή και το θέμα της, αλλά και σε τι, τελικά, χρησιμεύουν οι κλασικές σπουδές στη σημερινή εποχή. Έχει, λοιπόν κάτι να μας πει η κλασική παιδεία σήμερα; Σε μια εποχή όπου η σύγχρονη τεχνολογία, τα οικονομικά, η επικοινωνία, οι ιατρικές (προσφάτως) και παραϊατρικές επιστήμες δείχνουν να προσελκύουν τεράστιο πλήθος υποψήφιων σπουδαστών και οι αντίστοιχες θέσεις σε παρόμοια επαγγέλματα είναι εξαιρετικά περιζήτητες, μήπως οι κλασικές σπουδές είναι απλώς μια περιήγηση σ’ ένα μαυσωλείο, όπου το επισκεπτόμαστε μόνο και μόνο για να θαυμάσουμε κάτι που από χρόνια έχει πεθάνει; 

Πρόσφατα έγραψα ένα άρθρο για τις κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις του λοιμού στην Αρχαία Αθήνα, με σκοπό να εντοπίσω και να εστιάσω σ’ αυτές που μπορούμε να δούμε ή και να προβλέψουμε ότι θα συμβούν και στη σημερινή εποχή, όπου ζούμε σε μια ανάλογη φάση υγειονομικής κρίσης. Ξαφνιάστηκα, μελετώντας το υλικό για το άρθρο, με το πόσες ομοιότητες διαπίστωσα ότι υπάρχουν ανάμεσα στις δύο εποχές κι ας έχουν περάσει περίπου 2.500 χρόνια από τότε. 

Οι κλασικές σπουδές δεν είναι μια «μουμιοποιημένη» γνώση. Αντιθέτως, είναι κάτι το ζωντανό. Δεν ανήκουν μόνο στην ιστορία της σκέψης και των ιδεών – αυτό είναι και το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο σχετικά με αυτές τις σπουδές. Η πολιτική φιλοσοφία, η ηθική φιλοσοφία, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη γνώση και τις επιστήμες και πολλά ακόμα είναι μερικά μόνο από τα αντικείμενα των κλασικών σπουδών και συνιστούν  δεξαμενές στις οποίες συνεχώς «ξαναβουτάμε» για να αναβαπτίσουμε τη σημερινή μας σκέψη. Σύγχρονες μορφές «σκέπτεσθαι» και θεωρίες όπως ο πολιτικός ρεαλισμός, το «δίκαιο» του ισχυρού, η αλληλοεξάρτηση όλων των τομέων πολιτισμού (υγεία – οικονομία – πολιτική), το ευεπηρέαστο των ανθρώπων και ο εθισμός τους σε είδωλα και σκιές, η ανάπτυξη στρατηγικής σκέψης και ηγετικής συμπεριφοράς, σύγχρονοι κλάδοι όπως η βιοηθική κ.ο.κ. «γεννήθηκαν» από την επαφή τους με τις κλασικές σπουδές. 

Στην Ελλάδα, κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, υφίσταται μια παραδοξότητα: οι κλασικές σπουδές, ακόμα και τα μνημεία ή τα μουσεία που παραπέμπουν σ’ αυτές, προβάλλονται πολύ λιγότερο από ποτέ. Σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (δημόσιας ή ιδιωτικής) υφίσταται μια οπισθοχώρηση στο αντικείμενο αυτό, καθώς κυριαρχούν άλλοι κλάδοι πιο «μοντέρνοι» και με πολύ πιο σίγουρη, όπως διαφημίζεται, επαγγελματική αποκατάσταση. Το πρόβλημα, μάλιστα είναι ότι ακόμα και σ’ αυτούς τους «μοντέρνους» κλάδους, δεν θα βρεις παρά ελάχιστα μαθήματα/διδακτικές ενότητες που σχετίζονται με τις κλασικές σπουδές – συνήθως, τα μαθήματα αυτά είναι επιλογής και η συμμετοχή των σπουδαστών σ’ αυτά πολλές φορές δεν ξεπερνά σε αριθμό τα δάκτυλα του ενός χεριού. 

Αναξιοποίητες επίσης παραμένουν πολλές από τις μουσειακές δομές που φιλοξενούν αντικείμενα ή χειρόγραφα της κλασικής εποχής. Παλαιότερα υπήρξε πρόταση από ιδιωτικό φορέα για εκμετάλλευση γνωστού μουσείου στην Αθήνα, ώστε να διενεργούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα εκδηλώσεις, όπως, για παράδειγμα, αναβιώσεις της εποχής με ιστορικά ακριβείς ενδυμασίες κ.ο.κ., με αντίτιμο μάλιστα να δοθούν χρήματα για βελτιωτικές παρεμβάσεις στον χώρο του μουσείου. Η απάντηση ήταν αρνητική, χωρίς μάλιστα καμία ιδιαίτερη δικαιολογία παρά ένα ξερό «εμείς δεν χρειαζόμαστε τέτοια πράγματα». Προσπαθήστε να φανταστείτε ποιους συμπεριλαμβάνει αυτό το «εμείς»…

Στη χώρα που γεννήθηκαν οι κλασικές σπουδές, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν κλασικά Γυμνάσια και Λύκεια. Δομές, δηλαδή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίες θα εστιάζουν στις κλασικές σπουδές, με έμφαση μάλιστα στην αξιοποίηση αυτών των σπουδών σε σύγχρονους κλάδους. Ένα πολύ καλό παράδειγμα θα ήταν να υπάρξουν ως διδακτικά αντικείμενα σ’ αυτά τα σχολεία η βιοηθική, η στρατηγική σκέψη και η ηγεσία, οι σύγχρονες πολιτικές θεωρίες, η ρητορική κλπ. Επίσης, σ’ αυτά τα σχολεία θα ήταν καλό να υπάρξει εστίαση στις ξένες γλώσσες και στη μετάφραση/διερμηνεία, καθώς η εκμάθηση γλωσσών είναι αναπόσπαστο κομμάτι μιας σύγχρονης δομής εκπαίδευσης που εύκολα μπορεί να αξιοποιήσει τις κλασικές σπουδές, όταν υφίστανται μάλιστα ξένες μεταφράσεις της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που, κυριολεκτικά, είναι για γέλια. 

Στη χώρα που γεννήθηκαν οι κλασικές σπουδές, δεν υφίστανται (ή, αν υπάρχουν, είναι σπάνια) χρηματοδοτούμενα προγράμματα για ανάπτυξη τέτοιων σπουδών ή αντικειμένων. Ινστιτούτα ή φορείς (ιστορικά αρχεία, ιδρύματα κλπ) που ασχολούνται με τέτοια αντικείμενα, αξιοποιούν συνήθως την εθελοντική συμμετοχή ερευνητών, ενώ πολλές φορές καλύπτουν ιδίοις εξόδοις τις όποιες δαπάνες. Καθηγητές δημοσίων τριτοβάθμιων ιδρυμάτων συχνά σηκώνουν τα χέρια ψηλά, διαπιστώνοντας ότι το κράτος δεν επιθυμεί να καλύψει ακόμα και απλά έξοδα των σπουδαστών για σημαντικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, όπως επισκέψεις σε αρχαιολογικούς/μουσειακούς χώρους, επισκέψεις σε ξένες χώρες για εκπόνηση διατριβών ή απόκτησης εμπειρίας κ.ο.κ. 

Η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι το κέντρο τέτοιων σπουδών όχι μόνο των Βαλκανίων, αλλά και ολόκληρης της Ν.Α. Μεσογείου, ενώ προγράμματα διατμηματικά και προγράμματα σε συνεργασία με ξένα πανεπιστήμια ή δεν υπάρχουν ή δεν ενεργοποιούνται σωστά. Πρόσφατα, ιδιωτικό ίδρυμα τριτοβάθμιας βαθμίδας ήλθε σε επαφή με ξένα ιδρύματα, τα οποία ζητούσαν να στείλουν φοιτητές στην Ελλάδα για να σπουδάσουν τουριστικές επιστήμες και να γίνουν ξεναγοί. Μαντέψτε τι αντιμετώπισαν αν οι υπεύθυνοι του ιδρύματος, όταν θέλησαν να επικοινωνήσουν με δημόσιους φορείς για την εκπόνηση τέτοιων εκπαιδευτικών προγραμμάτων – Γολγοθάς γραφειοκρατικός…

Οι κλασικές σπουδές εξακολουθούν να διαθέτουν τεράστιο κύρος αλλά και να κατέχουν ακόμα μεγάλη επίδραση σε πολλούς σύγχρονους επιστημονικούς κλάδους. Όταν το αντιληφθούμε αυτό ως χώρα, ενδεχομένως να κάνουμε ένα βήμα μπροστά στο να αποκτήσουμε επιτέλους μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική πολιτική που θα αποτελεί πόλο έλξης όχι μόνο για τους Έλληνες σπουδαστές, αλλά και για ξένους – με ό, τι αυτό συνεπάγεται και για τις προσπάθειες της ανάδειξης του πολιτισμού μας, την οικονομική ανάκαμψη που χρειαζόμαστε, την αξιοποίηση του εξαιρετικού και συνάμα διάσημου “brand name” που λέγεται «Ελλάδα»…

*Ο Δρ Δημήτριος Ε. Γκίκας είναι εκπαιδευτικός, με σπουδές στους τομείς της Θεολογίας, της Φιλολογίας, της Φιλοσοφίας της Επιστήμης και της Πολιτικής Φιλοσοφίας. Είναι διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Έχει διδάξει σε κορυφαίους ιδιωτικούς Οργανισμούς δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Είναι μέλος της φημισμένης παγκόσμιας εκπαιδευτικής πλατφόρμας “100mentors”, ασκώντας τον ρόλο του εκπαιδευτικού μέντορα σε ελληνικούς και διεθνείς εκπαιδευτικούς οργανισμούς όλων των βαθμίδων. Ειδικεύεται, εκπαιδευτικά και ερευνητικά, σε ζητήματα Θρησκειολογίας, Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας, Πολιτικής και Ηθικής Φιλοσοφίας, Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Πολιτικής Επιστήμης και Ηγεσίας. Έχει διατελέσει Επιστημονικός και Ακαδημαϊκός Συνεργάτης σε πολλούς πολιτιστικούς, επιστημονικούς και εκδοτικούς φορείς. Έχει συγγράψει πλήθος βιβλίων, ενώ άρθρα, έρευνες και μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε Ελληνικούς και διεθνείς επιστημονικούς, δημοσιογραφικούς και ιστορικούς εκδοτικούς οργανισμούς. Υπήρξε επί σειρά ετών αρθρογράφος και επιστημονικός συνεργάτης του γνωστού ιστορικού περιοδικού «Ιστορικά Θέματα». Είναι Σύμβουλος 1ης Κοινότητας του Δήμου Καλλιθέας.