Ενας πόλεμος είναι πρωτίστως ”πολιτική πράξη” – κυρίως αλλά δευτερευόντως, στρατιωτική.
«Τα πάντα είναι πολιτική» Τόμας Μαν (Νόμπελ λογοτεχνίας)
Τελειώναμε το άρθρο μας της προηγούμενης εβδομάδας με το ζητούμε του παρόντος Β’ μέρους, η αλληλεπίδραση που ασκείται ανάμεσα στην πολιτική και τον πολιτισμό, όπως τα ορίσαμε, για να ξέρουμε για τί μιλάμε.
Πολιτική, συνοπτικά, είναι η ενασχόληση με τα πράγματα της πόλης – του κράτους – γενικώς.
Πολιτισμός δε, το σύνολο των πνευματικών, επιστημονικών και υλικοτεχνικών επιτευγμάτων και δημιουργημάτων.
Ειδικότερα, κουλτούρα, η καλλιέργεια του πνεύματος, των ηθικών αξιών, της κλίμακας αξιών.
Για πρακτικούς λόγους, στην ανάπτυξη του θέματός μας, θεωρούμε τα δύο τελευταία ως ενιαίο σύνολο του όρου «πολιτισμός».
Ας ερευνήσουμε λοιπό την αλληλεπίδραση πολιτικής και πολιτισμού:
Ενας πόλεμος είναι πρωτίστως ”πολιτική πράξη” – κυρίως αλλά δευτερευόντως, στρατιωτική.
Η «Ιλιάδα» του Ομήρου, ο τρωικός πόλεμος, είναι πολιτισμικό δημιούργημα. Στο συγκεκριμένο, η πολιτικο-στρατιωτική δράση τροφοδότησε την αθάνατη πνευματική δημιουργία της Ιλιάδας, αλλά και της Οδύσσειας, βεβαίως, την τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», κ.ά.
Επί του προκειμένου λοιπόν, έχουμε επίδραση της πολιτικής στον πολιτισμό, στην πολιτισμική καλλιέργεια, την κουλτούρα.
Η πολιτική, στο παράδειγμά μας. Είναι το πρωτεύον. Αυτή επιδρά στην πολιτισμό.
Ακολούθως όμως, τα ομηρικά έπη επέδρασαν στην κοινωνική συνείδηση και μέσω αυτής, στην επακόλουθη πολιτική αντίληψη και δράσεις (περσικοί πόλεμοι, Μαραθώνας, Σαλαμίνα, κ.λπ. αλλά και μεταγενέστερα μέχρι το πρόσφατο παρελθόν μας. Και όχι μόνον στην ελληνική κοινωνία, αλλά πέραν αυτής δια της ακτινοβολίας που εκπέμπουν μεγαλειώδεις πολιτικές και κυρίως πολιτιστικές αξίες και πολιτικό/πολιτισμικά επιτεύγματα.
Έτσι, ο Φρ. Νίτσε, το 1871, έτος ένωσης των γερμανικών κρατιδίων και νίκης τους, υπό τον Μπίσμαρκ, στον Γαλλο/Γερμανικό πόλεμο, αντί να εξυμνήσει την ιστορική όντως, αυτή στιγμή, για το έθνος του, εξυμνεί, στο έργο του «Η γέννηση της Τραγωδίας», τους Έλληνες, την τέχνη τους, τη φιλοσοφία τους, την ανωτερότητά τους, το μυθικό μεγαλείο της τόλμης τους:
«…Έτσι, οι Έλληνες μας προκαλούν ντροπή και δέος, εκτός κι αν αγαπάμε πάνω απ’ όλα την αλήθεια, οπότε μας επιβάλλεται να ομολογήσουμε, ότι οι Έλληνες κρατάν τα ηνία του πολιτισμού μας και κάθε πολιτισμού.
Μα σύγχρονα, σχεδόν πάντα, άρμα και άλογα είναι κατώτερης ποιότητας και ανάξια σε σχέση με τη δόξα των οδηγών τους· κι οι τελευταίοι, παίζοντας, γκρεμίζουν αυτά τ’ άρματα στην άβυσσο· άβυσσο που οι ίδιοι δρασκελίζουν μ’ ένα άλμα σαν του Αχιλλέα…»1.
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνουν το πλείστο των αρχαίων τραγωδιών – γι’ αυτό εξ άλλου και εδιδάσκοντο· δεν επαίζονταν.
Στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, με τροφοδότηση πάλι της πολιτικής, της αυταρχικής και ανόσιας του Κρέοντα, οι πολιτισμικές αξίες, η τόλμη και το ήθος της Αντιγόνης ασκούν άμεση επίδραση στην πολιτική, όχι μόνο του Κρέοντα των Θηβαίων, αλλά στην Αθήνα του Θησέα, στην Αθήνα του Σοφοκλή και μέσω της τέχνης της τραγωδίας στο πανελλήνιο και πλέον, παγκοσμίως.
Αλλά για να μη μένουμε μόνο στα δικά μας επηρμένοι* από την ιστορία μας, τον πολιτισμό μας, αλλά κι από τα εγκώμια του Νίτσε που προανέφερα, και άλλους ελληνολάτρες (πλην πλείστων νεοελλήνων), ας μεταπηδήσουμε στην προεπαναστατική Γαλλία του Ελβετού Ζαν Ζακ Ρουσσώ με το «Κοινωνικό Συμβόλαιο», που επηρέασε την αστική γαλλική επανάσταση του 1789, καθώς και την ανάπτυξη των σοσιαλιστικών ιδεών, τον διεθνισμό, αλλά και τον εθνισμό – συνάρτηση του διεθνισμού και όχι βέβαια της παγκοσμιοποίησης, της αυτοκρατορικής πολιτικής των ΗΠΑ και του συγκεντρωτικού κεφαλαίου.
Ο Μοντεσκέ επίσης, αν και βαρώνος, με το βιβλίο του «Το πνεύμα των Νόμων», με επιρροές κυρίως του Αριστοτέλη και άλλων κορυφαίων του διαφωτισμού που επηρέασαν τη γαλλική και αμερικανική επανάσταση.
Περιοριζόμαστε σ’ αυτά τα ελάχιστα κορυφαία παραδείγματα κουλτούρας που αναδεικνύουν την καθοριστική επίδραση του πολιτισμού επί της πολιτικής, χωρίς να παραγνωρίζουμε όμως και τους άλλους πολιτισμικούς παράγοντες που επέδρασαν στην πολιτική, την Τεχνολογική εξέλιξη και τη συναρτώμενη εξειδίκευση και επιδεξιότητα του εργατικού δυναμικού, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργική μεταφορά κεφαλαίου στην αστική τάξη των εμποροβιοτεχνών και βιομηχάνων, δηλαδή τις παραγωγικές δυνάμεις που έδωσαν την εκρηκτική ώθηση ανατροπής των παραγωγικών σχέσεων του Φεουδαρχικού καθεστώτος και την αντιστοίχισή τους μ’ αυτές.
Η περαιτέρω ανάπτυξη, στην εποχή μας, της τεχνολογίας και των επιστημών και ιδιαίτερα της ηλεκτρονικής και ψηφιακής, αλλά και της κοινωνικής ψυχολογίας σε συνάρτητη με την «κοινωνική μηχανική» και την καθολική επέκταση των Μέσων επηρεασμού των μαζών, καθιστούν την πολιτική επικίνδυνη και καταλυτικά επικυρίαρχη του πολιτισμού.
Μα, πάντα, η αλήθεια και ο πόθος της ελεύθερης έκφρασης βρίσκει την ελπιδοφόρα ακτίνα που διατρυπά την αναπόφευκτη χαραμάδα της διαφυγής…
1. Φρ. Νίτσε: «Η Γέννηση της Τραγωδίας», εκδ. Γκοβόστη, κεφ. 15, σελ. 77.
* Επηρμένος: υπερήφανος, αλαζόνας.
άρθρο Κώστα Βενετσάνου
πηγή Εβδομη