Μετά την αποτυχία της Διασκεπτικής Συνέλευσης το 1948, η Εκκλησία της Κύπρου ανέλαβε την οργάνωση του ενωτικού δημοψηφίσματος ανάμεσα στους ελληνοκύπριους το 1950. Οι Τουρκοκύπριοι αντιτάχθηκαν σφοδρά της προοπτικής ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Η αποτυχία του Δημοψηφίσματος ωστόσο να προωθήσει την επιθυμητή λύση των Eλληνοκυπρίων, οδήγησε ορισμένους στη σκέψη του ένοπλου αγώνα.
Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄. Με επικεφαλής τον Μακάριο, μια επιτροπή δημιουργήθηκε στην Αθήνα από οπαδούς της Ένωσης, με σκοπό την προώθηση του ενωτικού στόχου. Ο Γεώργιος Γρίβας επιλέχθηκε ως στρατιωτικός αρχηγός του αγώνα. Υπαρχηγός ήταν η μεγάλη μορφή Γρηγόρης Αυξεντίου.
Από το 1954, πολεμοφόδια ξεκίνησαν να καταφθάνουν στην Κύπρο, υπό συνθήκες μυστικότητος. Τα δυο πρώτα πλοιάρια προσάραξαν στην Χλώρακα, δυτικά της Πάφου.Το τρίτο πλοιάριο ωστόσο, το Άγιος Γεώργιος, που έφτασε την 25η Ιανουαρίου 1955, έγινε αντιληπτό από τις αγγλικές δυνάμεις, οι οποίες είχαν πληροφορίες για την έλευση του. Κατασχέθηκαν οπλισμός και προκηρύξεις
Από την 1η Απριλίου 1955 έως τον Μάρτιο του 1956
Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ ξεκίνησε την 1η Απριλίου 1955 με εκρήξεις βομβών στις κυριότερες πόλεις της Κύπρου και αιφνιδίασε τις Βρετανικές Αρχές αλλά και τον Κυπριακό λαό.
Την ίδια μέρα κυκλοφόρησε το πρώτο φυλλάδιο του Αρχηγού της ΕΟΚΑ, του Γεωργίου Γρίβα για το σκοπό του Αγώνα.
Οι Βρετανοί χαρακτήρισαν την ΕΟΚΑ ως οργάνωση τρομοκρατική και φάνηκαν αποφασισμένοι να την καταστρέψουν.
Επίσης ισχυρίζονταν ότι ο Μακάριος ήταν ο πραγματικός ηγέτης της οργάνωσης, κάτι που δεν ήταν ακριβές. Έτσι άρχισαν να συνεργάζονται με τους Τούρκους στο ίδιο το νησί.
Ανησυχίες εξέφρασε και η Τουρκική κυβέρνηση.
Η αποικιακή διοίκηση συγκρότησε νέα σώματα επικουρικής αστυνομίας από τουρκοκύπριους, οι οποίοι «αποδείχθηκαν ιδιαίτερα πρόθυμοι στις κατασταλτικές επιχειρήσεις σε βάρος της ΕΟΚΑ και του ελληνοκυπριακού πληθυσμού».
Η συγκρότηση εκ μέρους αποικιακής διοίκησης αστυνομικού σώματος από Τουρκοκυπρίους έδινε άλλη διάσταση στην σύγκρουσή της με την ΕΟΚΑ: θα προκαλούσε συγκρούσεις ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους.
Συγκροτήθηκε πολύ σύντομα αντίστοιχη τουρκοκυπριακή οργάνωση με την ονομασία Βολκάν, η οποία το 1957 θα μετονομαστεί σε Τ.Μ.Τ (Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης-Türk Müdafaa Teskilâti).
Αξιωματικοί του Τουρκικού στρατού θα την οργανώσουν και θα την καθοδηγήσουν.
Η σχέση της με τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ήταν άμεση. Η Κύπρος του 1955-1959 αποτέλεσε μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις στις οποίες οι Βρετανοί απέτυχαν να νικήσουν σε έναν αποικιακό πόλεμο.
Η δράση της οργάνωσης κατέδειξε σε όλο τον κόσμο ότι η Κύπρος ήταν πλέον μια περιοχή επαναστατημένη.
Ο όρκος της ΕΟΚΑ: 1η Απριλίου 1955.
«Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας Τριάδος ότι:
1. Θα αγωνισθώ με όλας μου τας δυνάμεις διά την απελευθέρωσιν της Κύπρου από τον Αγγλικόν ζυγόν, θυσιάζων και αυτήν την ζωή μου.
2. Δεν θα εγκαταλείψω τον αγώνα υπό οιονδήποτε πρόσχημα παρά μόνον όταν διαταχθώ υπό του Αρχηγού της Οργανώσεως και αφού εκπληρωθή ο σκοπός του αγώνος.
3. Θα πειθαρχήσω απολύτως εις τας διαταγάς του Αρχηγού της Οργανώσεως και μόνον τούτου.
4. Συλλαμβανόμενος θα τηρήσω απόλυτον εχεμύθειαν τόσον επί των μυστικών της Οργανώσεως όσον και επί των ονομάτων των συμμαχητών μου, έστω και εάν…
βασανισθώ διά να ομολογήσω.
5. Δεν θα ανακοινώ εις ουδένα διαταγήν της Οργανώσεως ή μυστικόν το οποίον περιήλθεν εις γνώσιν μου παρά μόνον εις εκείνους δι’ ούς έχω εξουσιοδότησιν υπό του Αρχηγού της Οργανώσεως.
6. Τας πράξεις μου θα κατευθύνη μόνον το συμφέρον του αγώνος και θα είναι απηλλαγμέναι πάσης ιδιοτελείας ή κομματικού συμφέροντος.
7. Εάν παραβώ τον όρκον μου θα είμαι ΑΤΙΜΟΣ και άξιος πάσης τιμωρίας»
Υπογραφή μυουμένου.
Σημ.: Εφιστάτο ιδιαιτέρως η προσοχή του μυουμένου επί των κάτωθι:
Ο μη τηρών τα ανωτέρω ή ο διαδίδων μυστικά της Οργανώσεως ή ο μη υπακούων εις τας διαταγάς θα εκτελείται.
.
.
Την Ελλάδα αγαπώ, αλλά και σένα
μ’ έναν έρωτα μεγάλο, αληθινό,
τα γαλάζια σου τα μάτια τα θλιμμένα
τον καθάριο της θυμίζουν ουρανό.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης
.
«Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με τη συμπαράσταση ολοκλήρου του ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν των αγώνα δια την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλειπαν οι πρόγονοί μας: Ή ταν, ή επί τας».
(Από την προκήρυξη της ΕΟΚΑ της 1ηςς Απριλίου 1955, με την υπογραφή «ΕΟΚΑ, ο Αρχηγός Διγενής».