Από το σημείο της καθίζησης σήμερα δίπλα από το δεξί κατά την κάθοδο πλευρικό τοιχείο του Ιλισού, τμήμα του οποίου και υποχώρησε, διέρχεται ένας κυκλικός υπόγειος αγωγός ομβρίων που φαίνεται να σχετίζεται με το πρόβλημα. Επίσης, τα στοιχεία μας το δίνουν και ως σημείο διασταύρωσης με τη χάραξη του αρχαίου υδραγωγείου Ιλισού – Μακρών Τειχών προς Πειραιά, χωρίς όμως να αποδεικνύεται η απόλυτη ακρίβεια της χάραξης, καθώς το αρχαίο έργο δεν υφίσταται. Αλλά η έκπληξή μου ήταν μεγάλη, όταν ανοίγοντας τα αρχεία για να τοποθετήσω το σημείο της καθίζησης στον χάρτη, είδα τον άξονα του υδραγωγείου που προέκυψε μεσω γεωαναφοράς παλιών σχεδίων και χαρτών πριν πολλούς μήνες, να διασταυρώνεται με τον σύγχρονο αγωγό ακριβώς στο σημείο όπου βούλιαξε το πάρκινγκ!
“…O πόλεμος και οι δύσκολες μεταπολεμικές συνθήκες ανέκοψαν προσωρινά την πρόοδο των έργων και όταν έγινε δυνατή η συνέχιση τους, νέες ανάγκες είχαν παρουσιαστεί. Η περιοχή είχε αρχίσει να αποκτά σημαντική πολεοδομική ανάπτυξη. Οι παλαιοί δρόμοι ήταν ανεπαρκείς για τη σημαντικά αυξημένη πια κυκλοφορία. Η ανάγκη καλύψεως του Iλισού για τη δημιουργία δευτέρας λεωφόρου προς το Φάληρο ήταν ολοφάνερη. Η κάλυψη έγινε με διατήρηση του άρχικού έργου εφόσον οι πλευρότοιχοι ήταν ικανοί να χρησιμοποιηθούν σαν ακρόβαθρα. ‘Ενα συνεχές τοίχωμα από οπλισμένο σκυρόδεμα (μπετόν), που η θεμελίωσή του έγινε σε στάθμη κατωτέρα της κοιτοστρώσεως χωρίζει τη διευθετημένη κοίτη σε δύο χώρους (βλέπε εικόνα και σχεδιάγραμμα παρακάτω).”
Παπαδάκης, Μ. Ν. 1997, Ιλισός. Το ιερό του άστεως ποτάμι που εξαφανίστηκε. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας.
Η ομάδα μας ξεκινά για την υπόγεια πορεία της (Καλλιθέα-Καλλιμάρμαρο)
Τα νερά των βροχών που εισέρχονταν από αυτό το σημείο δημιούργησαν το πρόβλημα
Όπως πολύ χαρακτηριστικά φανερώνει η τελευταία αεροφωτογραφία του 1945, κατά τη διευθέτηση της νέας ανεξάρτητης κοίτης του Ιλισού προς τον Φαληρικό όρμο μετά το 1905, κτίστηκαν οι πλευρικοί τοίχοι που διατηρούνται μέχρι σήμερα (φωτό) τόσο στο ανοικτό τμήμα, όσο και στο καλυμμένο που ολοκληρώθηκε μεταπολεμικά τμηματικά μέσα στις δεκαετίες 1950-1990. Η αεροφωτογραφία δείχνει τους πλευρικούς τοίχους υπερυψωμένους και πίσω από αυτούς να υπάρχει κενό -ειδικά στον βορεινό τοίχο, και στο σημείο που μας ενδιαφέρει- με στάθμη εδάφους προφανώς χαμηλότερη από τη στέψη τους, που υποτίθεται ίδια περίπου με το επίπεδο της κοίτης. Ας δεχτούμε μια μέγιστη υψομετρική διαφορά 2.50 m η οποία αργότερα θα επιχωματωνόταν.
Προσεγγιστική τοπογραφική απεικόνιση της καθίζησης και των υπογείων έργων (διαφόρων εποχών) που διέρχονται από το parking
Στο μεταξύ, ένας μεταγενέστερος τσιμεντένιος τοπικός κυκλικός αγωγός μικρής διαμέτρου (70-80 cm) για την απορροή των ομβρίων των ανάντη οδών Σπάρτακου, Φορνέζη, Σαλαμίνος προς τον Ιλισό τοποθετήθηκε κατά μήκος και εξωτερικά του δεξιού (προς τα κατάντη) πλευρικού τοίχου, σε βάθος περίπου 1.50 m από τη σημερινή επιφάνεια και πρέπει να οδηγούσε τα νερά στην κοίτη μετά από περίπου 200 m παράλληλης πορείας πίσω από τον πλευρικό τοίχο. Εντός του πάρκινγκ εκτείνεται ακριβώς κάτω από μια στενή νησίδα πρασίνου μήκους 70 m, ενώ κατά μήκος του υπάρχουν υποδοχές εισροής ομβρίων από την επιφάνεια όπως και καλύμματα φρεατίων, πλευρικά και πάνω στη νησίδα αντίστοιχα. Ο ίδιος, που αποκαλύφθηκε στη θέση της καθίζησης, μοιάζει κατασκευασμένος από τη διαδοχική συναρμογή στελεχών μικρού μήκους, και κατά τη γνώμη του γράφοντα ευθύνεται εν μέρει για την υποχώρηση του εδάφους. Ο λόγος είναι α) η χαλαρή επιχωμάτωσή του που ακόμα υποχωρεί και β) τα νερά που κατέβαιναν κατά τις μεγάλες βροχές επιφανειακά πάνω από τον Ιλισό και εισέρεαν στο σημείο της φωτογραφίας, τα οποία αν δεν κατέληγαν μέσα στον αγωγό (λόγω απουσίας πρόβλεψης τοπικής σύνδεσης), συσσωρεύονταν λόγω προβληματικής σύνδεσης του φρεατίου με την κοίτη, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες νερού να εισχωρούν στο έδαφος και να το διαβρώνουν, προσπαθώντας να βρουν τον φυσικό τους δρόμο προς τον υπόγειο ποταμό. Σήμερα στον αγωγό δεν διακρίνεται διαρροή άρα, αν τέτοια δεν υπήρχε ποτέ, τα εισερχόμενα νερά της επιφάνειας είναι που προκάλεσαν το πρόβλημα. Έτσι, διέβρωσαν τον πλευρικό τοίχο, δημιούργησαν “νεροφάγωμα” στην κοιτόστρωση που επιδεινώθηκε και από εσωτερικές παροχές βροχής (η επίστρωση στο δάπεδο της κοίτης έχει φαγωθεί τελείως όπως φαίνεται στις φωτογραφίες), ο τοίχος άρχισε να υποχωρεί μαζί με τη χαλαρή επίχωση που βρισκόταν πίσω του η οποία δεχόταν τα φορτία από τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα, και έτσι συνέβη η καθίζηση στις 11 Μαΐου, χωρίς να έχει ιδιαίτερη σημασία η απόλυτη σειρά με την οποία συνέβησαν οι κινήσεις των υπόγειων τεμμαχίων κατά την τελική πτώση. Παροχή ξηράς περιόδου δεν φτάνει στο σημείο της καθίζησης, καθώς εκτρέπεται στο σημείο που ήδη αναφέραμε και θα συναντήσουμε εσωτερικά, λίγο πιο ανάντη.
Το σημείο της καθίζησης εξωτερικά και εσωτερικά φαίνεται στις παρούσες φωτογραφίες. Βλέπουμε (επάνω) το σημείο εισροής των υδάτων που προκάλεσε την καθίζηση, ενώ κάτω διακρίνεται ο υπόγειος αγωγός που θα έπρεπε να παραλαμβάνει τα νερά που παρέσυραν χώμα, τοίχο και επίστρωση της κοίτης.
Τα συναρμολογημένα μέλη του κυκλικού αγωγού εντός του “βαράθρου” της καθίζησης. Αριστερά η υπόγεια κοίτη
Το ίδιο σημείο εσωτερικά. Τμήματα του εδάφους ως στηρίγματα για να μην καταρρεύσει η “δοκός” που στηρίζει την πλάκα της οροφής, η οποία αυτή τη στιγμή δεν στηρίζεται πλήρως από αυτή την πλευρά, αφού λείπει τμήμα του πλευρικού τοίχου.
Στο δεξί άνοιγμα διακρίνεται στις δύο τελευταίες φωτογραφίες ο τσιμεντένιος αγωγός. Περισσότερες και πιο κατατοπιστικές φωτογραφίες από το ίδιο σημείο υπάρχουν αμέσως μετά.
Κατεστραμμένο δάπεδο και τοίχος υποστύλωσης της οροφής στη θέση της καθίζησης (φωτό προς ανάντη, αντίστοιχη με την Τομή Τ-Τ που εικονίζεται παραπάνω). Επίσης παρατηρείται διάβρωση και αποκάλυψη των οπλισμών της πλάκας οροφής (πάνω δεξιά). Παρατηρούμε ότι αν υπήρχε μεσαίο τοιχίο και στο υπόλοιπο μήκος της σήραγγας ίσως να συγκρατούσε την υποχώρηση της κοιτόστρωσης, που ανάλογα με τον βαθμό που αυτή ευθύνεται για την υποχώρηση του πλευρικού τοιχίου, ίσως και να είχε περιορίσει έμμεσα το μέγεθος της καταστροφής.
Τοπογραφικό: το περίγραμμα της καθίζησης, η υπόγεια κοίτη (εξωτερικού πλάτους 13 m), ο αγωγός, το αρχαίο υδραγωγείο (υποθετικά) και μια πρόταση υποστήριξης της οροφής
Η ρωγμή στο οδόστρωμα που φαίνεται στις τρεις επόμενες φωτογραφίες οριοθετεί την καλυμμένη κοίτη από τη μία πλευρά. Κάτω από τη νησίδα βρίσκεται ο αγωγός. Το μεταξύ τους κενό που επιχωματώθηκε με “χαλαρό” εδαφικό υλικό είναι επίφοβο για καθίζηση και στα επόμενα 70 m όπως φαίνεται στην τρίτη φωτογραφία (κάτω ακριβώς από το δέντρο). Χωρίς αιτία όμως, όσο τα υλικά ισορροπούν στο υπέδαφος, μάλλον δεν θα συμβεί κάποια υποχώρηση όπως συνέβη λόγω των επιφανειακών εισροών στο επίμαχο σημείο, επειδή μετακινήθηκε εδαφικό υλικό προς την υπόγεια κοίτη και φυσικά ο τοίχος που το συγκρατούσε.
Η χαλαρή επίχωση μεταξύ τοιχίου κοίτης και καλυμμένου ορύγματος του αγωγού, έχει υποχωρήσει λίγο σε σχέση με το οδόστρωμα που εδράζεται πάνω στην πλάκα οροφής της υπόγειας κοίτης
Πληρης αυτοψία, μέρος μιας υπόγειας πορείας 4 km (Καλλιθέα-Καλλιμάρμαρο)
Κατά το παρελθόν έχουμε διασχίσει πλήρως την καλυμμένη κοίτη του Ιλισού. Αυτή τη φορά το επαναλάβαμε παρέα με καινούριους φίλους και ακολουθώντας μόνο τη δεξιά ημιδιατομή της σήραγγας, εκτός από ένα σημείο κάπου πριν τα μισά της διαδρομής όπου το δεξί σκέλος ήταν απροσπέλαστο λόγω μεγάλου νεροφαγώματος (γεμάτου με νερό) στη θέση αναβαθμού (εγκάρσιας υδατόπτωσης). Φωτογραφίες από όλη τη διαδρομή δεν είναι σκόπιμο να παρουσιάσουμε, καθώς αυτό έχει γίνει στο παρελθόν. Ακολουθεί πλήρης φωτογραφική αποτύπωση στη θέση της καθίζησης, και σε κάποια ακόμη χαρακτηριστικά σημεία, όπως η εκτροπή της Χαμοστέρνας, αλλά και φτάνοντας στο πέρας των 4 χιλιομέτρων στην περιοχή των πηγών της Καλλιρρόης, όπου μας περίμενε μια υπόγεια έκπληξη! Από εκεί δεν συνεχίσαμε στον δίδυμο κυκλικό προς Καισαριανή, Ζωγράφου κ.α. αλλά βγήκαμε στην επιφάνεια, από όπου θα έπρεπε να επιστρέψουμε στο σημείο εισόδου μας, πίσω στην Καλλιθέα!
Γενική άποψη του πάρκινγκ της καθίζησης. Από τα στόμια στη νησίδα εισρέουν όμβρια ύδατα στον υπόγειο αγωγό
Έχοντας ξεκινήσει από το πέρας της κάλυψης στην Καλλιθέα, φτάνουμε (μετά από 900 m) στη θέση της αστοχίας, ενώ από αρκετά μακριά ασυνήθιστο φως μαρτυρούσε το μεγάλο άνοιγμα
Μεγάλο τμήμα της κοιτόστρωσης παρασύρθηκε…
Αντίστοιχα μεγάλα νεροφαγώματα από βίαιες εισροές υδάτων μεγάλης και συνεχούς παροχής να σημειώσουμε ότι έχουν εντοπιστεί τα τελευταία χρόνια και σε άλλα τουλάχιστον τρία σημεία της παλιάς καλυμμένης κοίτης με την ίδια διατομή: α) λίγο πριν το τέλος της κάλυψης στην Καλλιθέα από πλευρική εισροή, β) λίγο ανάντη της εκτροπής Χαμοστέρνας, αμέσως μετά τη θέση εγκάρσιας υδατόπτωσης, γ) στην αρχή της Καλλιρρόης, κατάντη έντονης κλίσης που έχει η υπόγεια κοίτη στη θέση αυτή. Οι δύο τελευταίες καταστροφές βρίσκονται στο αριστερό -κατεβαίνοντας- τμήμα της κοίτης, και σε συνδυασμό με μεγάλη παροχή πλημμύρας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επίφοβες, ειδικά αν λάβουμε υπόψη και την κατά θέσεις διάβρωση των οπλισμών στην πλάκα κάλυψης και κάποια δοκάρια εγκάρσιων έργων της οροφής.
Μεγάλο τμήμα του πλευρικού τοιχίου αστόχησε και έπεσε.
Χαρακτηριστική “τομή”. Διακρίνεται η αμφίπλευρη κλίση της πλάκας (κοιτόστρωσης) προς το κέντρο
Τμήμα του πλευρικού τοίχου, πεσμένο εντός της κοίτης
Τμήμα του πλευρικού τοίχου, πεσμένο εντός της κοίτης
Αφήνοντας πίσω την καταστροφή…
Η έκταση της καταστροφής είναι μεγάλη… Αναρωτηθήκαμε γιατί ένα μήνα μετά δεν έχει ακόμη επισκευαστεί και ότι το πρόβλημα θα επανέλθει με την πρώτη καταιγίδα. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές (17/6/2018) βρέχει σφοδρά, αλλά δεν ξέρουμε τι συμβαίνει στην καθίζηση.
Η ομάδα συνεχίζει την πορεία της
Βρίσκουμε τη μερική εκτροπή (ξηράς περιόδου) προς τον ΚΑΑ, στο αριστερό σκέλος 280 m μετά την καθίζηση
Το νερό ακολουθεί την πορεία του διαπερνώντας τη σχάρα προς την οδό Χαμοστέρνας (νότιο σκέλος – Π. Τσαλδάρη)
Θύρα πρόσβασης από την επιφάνεια (φωτό 2013)
Το ίδιο σημείο εξωτερικά (φωτό 2015)
Σχετική πληροφοριακή πινακίδα
Αριστερό σκέλος προς την κάθοδο, εκτροπή των υδάτων και υπερχειλιστήρας (φωτό 2018)
Προβλήματα διάβρωσης στους οπλισμούς της οροφής συναντώνται σε διάφορα σημεία του υπόγειου Ιλισού
Στο δεξί σκέλος ανεβαίνοντας
Ένας τρομαγμένος φίλος, τρέχει να προφυλαχτεί από ανύπαρκτη απειλή
Φτάνοντας στην περιοχή της Καλλιρρόης, περνάμε ένα μεγάλο νεροφάγωμα (λήψη φωτογραφίας προς τα κατάντη)
Έπειτα ανεβαίνουμε επίπεδο στην κοίτη μέσω μεγάλης και απότομης κλίσης (λήψη φωτογραφίας προς τα κατάντη)
Και η έκπληξη: συναντάμε μια πηγή με καθαρό νερό που αναβλύζει με σταθερή παροχή στο δεξί τοίχωμα ανεβαίνοντας. Οι πηγές του Ιλισού στην περιοχή της πάλαι ποτέ Καλλιρρόης δεν στέρεψαν. Από τις πηγές αυτές τροφοδοτήθηκε και το αρχαίο υδραγωγείο για το οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω. Η συγκεκριμένη φαίνεται να είχε διαμορφωθεί προς χρήση πριν την κάλυψη της κοίτης. Δείτε και το βίντεο:
Λήψη φωτογραφίας προς τα κατάντη, αντίθετα από την πορεία κίνησης
Άφιξη στο τέλος της τραπεζοειδούς καλυμμένης κοίτης, δεξιά κλιμακοστάσιο εξόδου, εμπρός ο μεγάλος δίδυμος κυκλικός αγωγός (διαμέτρου 4.20 m)
Από το σημείο αυτό περάσαμε το 2011 κατεβαίνοντας από την Καισαριανή από τον δεξιό (αριστερό κατά την κάθοδο) κυκλικό
Έξοδος στην περιοχή του λόφου του Αρδηττού (Καλλιμάρμαρο)
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.Εντάξει
