Ο εκδότης που έγινε μύθος στα 50 του
Hταν δύσκολη για την Ελλάδα και ακόμη πιο δύσκολη για την οικογένεια του Δημήτρη και της Ελζας Λαμπράκη η χρονιά, το 1934, που γεννήθηκε ο Χρήστος Λαμπράκης. Τη χώρα μας κυβερνούσε το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, στα παρασκήνια ετοιμάζονταν κινήματα αξιωματικών και πραξικοπήματα υπέρ της Μοναρχίας, αλλά και για τη βίαιη ανατροπή της κυβέρνησης, το Κόμμα των Φιλελευθέρων περνούσε κρίση καθώς ήταν αυτό που υπέθαλψε ένα αποτυχημένο κίνημα το 1933 και ο αρχηγός του, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα, όπου επεχείρησαν να τον δολοφονήσουν και όπου οι ιδέες του περί δημοκρατίας δεν έβρισκαν τη δέουσα απήχηση στο κόμμα του. Το «Ελεύθερον Βήμα», ο γεννήτωρ του σημερινού «Βήματος», εκφραστής των προοδευτικών ιδεών της ανερχόμενης αστικής τάξης και ημιεπίσημο όργανο των Φιλελευθέρων, ήταν στόχος διωγμών που δεν περιορίζονταν μόνο στον λιθοβολισμό των γραφείων του, στις απειλητικές επιστολές προς τον ιδρυτή του Δημήτρη Λαμπράκη, αλλά επεκτείνονταν και σε αυθαίρετες κατασχέσεις φύλλων, σε απαγορεύσεις της κυκλοφορίας του στα Σώματα Ασφαλείας, στον Στρατό, ακόμη και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με την περιβόητη εγκύκλιο του πρύτανη, καθηγητή της Παιδαγωγικής Νικόλαου Εξαρχόπουλου.
Από εκείνα που θυμόταν από την προσχολική του ηλικία ο Χρήστος Λαμπράκης ήταν οι άγριες διαδηλώσεις των βασιλοφρόνων στην οδό Σταδίου και στο Σύνταγμα, κοντά στην κατοικία της οικογενείας, στην οδό Βουλής. Ισως οι αντιδράσεις του εκείνων των ημερών να ατσάλωσαν τον χαρακτήρα του και έτσι πέρασε χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα γεγονότα και δύσκολες καταστάσεις – δύσκολες για τον ίδιο, για την οικογένειά του και για τις εφημερίδες του. Ηταν μόλις εννέα ετών όταν, μέσα στην Κατοχή, η μητέρα του- την οποία καταζητούσαν οι Γερμανοί- τον πήρε και μαζί με την αδελφή του Λένα κατέφυγαν, με κίνδυνο της ζωής τους, στη Μέση Ανατολή, όπου ήδη είχε φυγαδευθεί ο πατέρας του. Ηταν 23 ετών, σπουδαστής στην Αγγλία, όταν πέθανε ο πατέρας του, σε ηλικία 70 ετών. Ανέλαβε απροετοίμαστος ένα «συγκρότημα» σε μιαν εποχή που οι εφημερίδες του ήταν κόκκινο πανί στην Ελλάδα του τέλους του ενόπλου εμφυλίου πολέμου. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1967, είναι η χούντα των συνταγματαρχών που διώκει τον ίδιο, τις εφημερίδες του και τους συντάκτες τους. «Το Βήμα» και «Τα Νέα» κυκλοφορούν μισοπαράνομα μόνο στην Αθήνα και σε δύο-τρεις μεγάλες πόλεις. Ο Λαμπράκης συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, παραπέμπεται σε δίκη χωρίς να του απαγγελθεί κάποια κατηγορία, αλλά η χούντα υποχρεώνεται να τον αφήσει ελεύθερο μερικούς μήνες αργότερα, ύστερα από την έντονη κινητοποίηση και την κατακραυγή ευρωπαίων πολιτικών και αμερικανικών προσωπικοτήτων. Το όνομα Λαμπράκης ήταν από καιρό γνωστό έξω από την Ελλάδα και η δημοκρατική φωνή που ύψωναν καθημερινά οι εφημερίδες του «συγκροτήματος» στα χρόνια πριν από τη δικτατορία είχε λάβει όνομα στο εξωτερικό: Λαμπράκης.
O Κωνσταντίνος Τσάτσος είχε πει κάποτε ότι στον Χρήστο Λαμπράκη δεν μπορούμε να δώσουμε έναν μόνο χαρακτηρισμό, δεν μπορούμε να τον κατατάξουμε σε κάποια συνομοταξία. Είναι πρωτίστως διανοούμενος, αλλά είναι και καλλιτέχνης, είναι δάσκαλος «στο Βασίλειο του Γουτεμβέργιου», είναι καινοτόμος σε πλήθος τομείς της επιστήμης και της καθημερινής ζωής και πάνω απ’ όλα είναι «σωστός πατριώτης».
Δ εν αφήνει πολλά γραπτά κείμενα ο Χρήστος Λαμπράκης, μολονότι έγραφε σε αραιά διαστήματα κάποιο σχόλιο είτε κύριο άρθρο με υπογραφή «Το Βήμα». Οταν όμως έβαζε το όνομά του, έστω εκείνο το Χ.Δ.Λ., δημιουργούσε κυβερνητικό ζήτημα. Οταν το 1966 έγραψε τέσσερα άρθρα για την απογοήτευση της Νεολαίας από τον τότε πολιτικό κόσμο, η κυβέρνηση Στεφανόπουλου έσπευσε να ανακοινώσει κάποιες «μεταρρυθμίσεις» στο ζήτημα της στρατιωτικής θητείας. Και όταν επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου έγραψε για το αδιέξοδο στο οποίο έφθασε η Παιδεία, ο τότε πρωθυπουργός έδωσε εντολή και ανελήφθησαν συγκεκριμένες δεσμεύσεις που μεταφέρθηκαν στον Χρ. Λαμπράκη για την αναβάθμιση του όλου εκπαιδευτικού συστήματος. Ενα μέρος εκείνων των διαβεβαιώσεων υλοποιήθηκε. Πολιτικό και ιδεολογικό χάσμα υπήρχε μεταξύ τού, μετά τη μεταπολίτευση Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Χρήστου Λαμπράκη, τα καλλιτεχνικά και τα αισθητικά γούστα τους ήταν διαμετρικά αντίθετα και το ιδεολογικό τους «πιστεύω» πολύ διαφορετικό, όπως και ο τρόπος συμπεριφοράς τους. Ωστόσο ο Καραμανλής εκτιμούσε απεριόριστα τον Λαμπράκη, και είχε δηλώσει κάποτε στον Γεώργιο Ράλλη ότι αν είχε στην κυβέρνησή του δέκα Λαμπράκηδες η Ελλάδα θα ήταν πολύ διαφορετική.
Πολλοί πρέπει να πεθάνουν για να γίνουν μύθος. Ο Χρήστος Λαμπράκης έγινε μύθος προτού καν κλείσει τα 50 χρόνια του.
Ηταν ο άνθρωπος που δημιούργησε, ανέπτυξε, διαμόρφωσε και καθοδήγησε προγράμματα, σχέδια, ιδέες, αλλά και πρόσωπα από όλο σχεδόν το φάσμα της πνευματικής, της οικονομικής και της πολιτικής ζωής της κοινωνίας μας. Οπως είπε κάποτε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, η ιστορία της ζωής του Χρήστου Λαμπράκη είναι συνυφασμένη με την ιστορία της Ελλάδας όσο κανενός άλλου Ελληνα. Στον εκδοτικό τομέα, ο οποίος ήταν ο θεμέλιος λίθος αυτού που από τη δεκαετία του ’50 έγινε γνωστό ως Συγκρότημα, διόγκωσε την παρουσία του με νέα έντυπα και καθιέρωσε το κύρος της ναυαρχίδας της επιχείρησης, του «Βήματος», ως πνευματικού οδηγού και μαχητή της κεντροαριστερής δημοκρατικής παράταξης της χώρας. Ηταν ο Χρήστος Λαμπράκης που στιγμάτισε πρώτος την «εκτροπή» προς την Αποστασία και δεν δίστασε να κατεβεί ο ίδιος στο πεζοδρόμιο και να τοιχοκολλά αφίσες εναντίον της Μοναρχίας στο δημοψήφισμα για τον Κωνσταντίνο. Η οργή των καθωσπρεπικών ομολόγων του επειδή δεν υπηρετούσε, όπως εκείνοι, το Κατεστημένο δεν τον εμπόδισε να προσφέρει, μετά την κατάρρευση της χούντας, τεχνική και οικονομική βοήθεια ακόμη και σε πολιτικούς και οικονομικούς ανταγωνιστές του. Στις σελίδες των είκοσι και πλέον εντύπων του είχαν τη δυνατότητα να πρωτοεμφανιστούν, να προβληθούν και να καθιερωθούν δεκάδες επιστήμονες, πολιτικοί, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, οικονομολόγοι, ακόμη και αθλητές. Στις ίδιες αυτές σελίδες, πολλές από τις οποίες ο ίδιος διαμόρφωνε είτε επέβλεπε, αποκαλύφθηκαν και επικρίθηκαν κρατικές ατασθαλίες, σκάνδαλα, απάτες σε βάρος του Δημοσίου, και με την ίδια αντικειμενικότητα στιγματίστηκαν οι αυτουργοί τους. Τρεις πρωθυπουργοί και δεκάδες υπουργοί τα τελευταία πενήντα χρόνια πρωτοεμφανίστηκαν στον δημόσιο βίο στις εφημερίδες και στα περιοδικά που βρίσκονταν υπό τη διεύθυνση είτε την άμεση εποπτεία του Χρήστου Λαμπράκη.
Ο Χρήστος Λαμπράκης γεννήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1934. Είκοσι χρόνια αργότερα, έχοντας τελειώσει γυμνάσιο και έναν κύκλο σπουδών στην Αγγλία και αφού υπηρέτησε στο Ναυτικό, «προσλαμβάνεται» (από τον πατέρα του) δόκιμος συντάκτης στο «Βήμα». Χρόνια αργότερα, αγαπούσε να διηγείται ότι οι συνάδελφοί του- ιστορικά πλέον πρόσωπα της δημοσιογραφίας- τον κοίταζαν μάλλον με οίκτο. Ο πατέρας του τούς είχε προειδοποιήσει να μην τον βλέπουν σαν γιο του ιδιοκτήτη-διευθυντή της εφημερίδας αλλά μόνο σαν «έναν ακόμη νεαρό, πολλά υποσχόμενον». Ενας χώρος στο «Βήμα» τού ήταν σχετικά προσιτός- εκείνος της μουσικής. Αλλά και σ’ αυτόν μπορούσε να γράψει κάτι μόνο όταν έλειπαν οι μόνιμοι μουσικοκριτικοί της εφημερίδας, η Σοφία Σπανούδη και ο Ιωάννης Ψαρούδας. Δέκα χρόνια αργότερα, η Μοίρα τού έδωσε τη δυνατότητα να γράφει ακόμη και το κύριο άρθρο της εφημερίδας. Στις 12 Αυγούστου 1957, πέθανε ο πατέρας του Δημήτρης Λαμπράκης και όλος ο εκδοτικός οργανισμός πέρασε στα χέρια του. Κάποιοι φοβήθηκαν ότι ήταν βαρύ το φορτίο που ανελάμβανε – ήταν και καταχρεωμένο. Σ΄ αυτά τα χρόνια της θητείας του στην εφημερίδα όμως η τρομακτική
ευκολία με την οποία προσελάμβανε παραστάσεις και ιδέες και ο συνθετικός τρόπος σκέψης του, που είχε διαμορφωθεί με συχνά ταξίδια σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, είχαν δημιουργήσει έναν άνθρωπο ικανό όχι απλώς να διαχειριστεί αλλά- κυρίως- να αναπτύσσει, να δημιουργεί και να προωθεί. Τον Χρήστο Λαμπράκη.
Το διαπίστωσαν πολύ γρήγορα κυβερνητικά και άλλα πρόσωπα, το αισθάνθηκαν όσοι, Ελληνες και ξένοι, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, θέλησαν να τον δουν είτε έκριναν ότι έπρεπε να τον συναντήσουν. Το εκτίμησαν περισσότερο από όλους οι εκατοντάδες στην αρχή και χρόνια αργότερα δυόμισι περίπου χιλιάδες άνθρωποι που εργάζονται στα δημιουργήματά του. Δεν υπήρξε περίπτωση που να έχει έκτακτη ανάγκη κάποιος δημοσιογράφος είτε τεχνικός, υπάλληλος κλπ. του οργανισμού την οποία δεν έσπευδε να καλύψει ο Χρήστος Λαμπράκης. Οταν κάποιος φίλος του απόρησε που, στη δεκαετία του ’80, έστειλε έναν δημοσιογράφο στο Λονδίνο για ειδική θεραπεία, ο Λαμπράκης τού εξήγησε ότι οι δημοσιογράφοι «του» μπορεί να έχουν τους ίδιους γιατρούς που έχει και ο ίδιος.
Ιδιοκτήτης τριών ημερησίων εφημερίδων και μιας εικοσάδας περιοδικών, διευθυντής ένα διάστημα στα «Νέα», ο Χρήστος Λαμπράκης δεν έπαυσε να είναικαι να αισθάνεται- δημοσιογράφος. Στη μεγάλη απεργία του Τύπου το 1975, ερωτήθηκε από τον τότε πρόεδρο της Ενώσεως Συντακτών Γιώργο Αναστασόπουλο αν «Το Βήμα» θα απεργήσει. Η απάντησή του έγινε έκτοτε σημείο αναφοράς του σωματείου: «Είμαστε δημοσιογράφοι, άρα είμαστε με το σωματείο μας». Και, φυσικά, απήργησε και εκείνος με τους συντάκτες των εφημερίδων του.
Το 1970 αναλαμβάνει πρόεδρος του ΔΣ του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη, του ΔΟΛ, που τότε δημιουργήθηκε για να περικλείσει όλες τις εκδοτικές και ενημερωτικές δραστηριότητές του. Ο ΔΟΛ ήταν και παραμένει η μεγαλύτερη ελληνική επιχείρηση στον χώρο της ενημέρωσης, που με πρωτοβουλία πάλι του Χρήστου Λαμπράκη, προωθήθηκε στην τηλεόραση και στη δημιουργία πύλης στο Διαδίκτυο, της in.gr, η οποία δεν άργησε να γίνει η μεγαλύτερη στην Ελλάδα στον κλάδο της ηλεκτρονικής ενημέρωσης. Δεν ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδης ο Χρήστος Λαμπράκης για την εισβολή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας στον χώρο του Τύπου, μολονότι αναγνώριζε- και διαφήμιζε- την αξία του. Εβλεπε, και μάλιστα πολύ ενωρίτερα από πολλούς άλλους, ότι η έντυπη ενημέρωση υποχωρούσε με γοργούς ρυθμούς. Ηταν ακριβώς αυτό το στοιχείο που τον έσπρωξε να συνεργαστεί με ελληνικά τηλεοπτικά δίκτυα, όπου ακόμη και η απλή παρουσία του ανύψωσε το κύρος τους και το αίσθημα ευθύνης των αρμοδίων.
Η οικονομική ισχύς του ΔΟΛ και η δυναμική ανάπτυξή του σε συνδυασμό με το προσωπικό κύρος του Χρήστου Λαμπράκη και με τη θετική επιρροή που ασκούσαν ο ίδιος και τα έντυπά του στην οικονομία της Ελλάδας, όπως και στην πολιτική, ανοίγουν και τις πύλες της κυρίας αγοράς του Χρηματιστηρίου Αθηνών, όπου, τον Οκτώβριο του 1998, εισάγονται οι μετοχές του Οργανισμού, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς το Χρηματιστήριο- πρώτος ο ΔΟΛκαι σε άλλες εκδοτικές επιχειρήσεις.
Εχουν προηγηθεί όμως χρονικά δύο σημαντικές, διεθνούς απήχησης πρωτοβουλίες-επιτεύγματα του Χρήστου Λαμπράκη. Το 1991, ύστερα από πολύχρονη μελέτη και προσπάθειες, δημιουργεί το Ιδρυμα Μελετών Λαμπράκη με στόχο τη «διαμόρφωση ενός ανανεωτικού πυρήνα μελετών και σχεδιασμού ανάπτυξης σε τομείς υψηλής προτεραιότητας για την Ελλάδα», όπως σημειώνει η ιδρυτική πράξη- την οποία συνέταξε ο ίδιος. Δεκάδες οι προτάσεις στο Ιδρυμα μεγάλου κύρους διεθνών οργανισμών για συνεργασία και πολύ περισσότερα τα ευχαριστήρια και τα θετικά σχόλια προς τον δημιουργό του. Ισως την πιο θερμή αξιολόγηση του έργου του Ιδρύματος την έκανε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας. Συναντήθηκαν στις αρχές του 2008 και το πρώτο που ερώτησε τον Λαμπράκη ο Πρόεδρος ήταν πώς πηγαίνει το Ιδρυμα, δίνοντάς του συγχαρητήρια για «ένα έργο το οποίο πραγματικά έχει μεγάλη ανάγκη ο τόπος».
Με διαφορά λίγων μηνών, το 1991, ο Λαμπράκης εγκαινίασε και το όνειρο της ζωής του: το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Κάποιοι έχουν πει ότι είναι αυτό το έργο με το οποίο θα ήθελε ο ίδιος να ταυτιστεί η μνήμη του. Καρπός μιας προσπάθειας που άρχισε τη δεκαετία του ’60, απασχολούσε τη σκέψη του και τη δημιουργικότητά του από πολύ νωρίτερα. Γιατί ο Χρήστος Λαμπράκης ήταν λάτρης της μουσικής. Και κάτι παραπάνω: γνώστης και υπηρέτης της. Μαθητής στο γυμνάσιο, έγραφε και μελετούσε σπίτι συντροφιά με ένα φορητό ραδιόφωνο, προκαλώντας επιπλήξεις από τον πατέρα του. Με νοσταλγικό ύφος θυμόταν χρόνια αργότερα ότι ακριβώς από αυτό το μικρό ραδιοφωνάκι- από τα πρώτα που είχαν φθάσει στην Αθήνα- άκουσε, μελετώντας ένα βράδυ, μια θεσπέσια γυναικεία φωνή που τον σαγήνευσε και τον ενθουσίασε σε τέτοιο βαθμό ώστε να ξεφωνήσει «να, αυτή είναι πραγματική!». Είχε μαντέψει σωστά. Η φωνή ήταν της Μαρίας Κάλλας. Και ήταν πραγματικά υπερήφανος όταν, στην πρώτη παρουσία της μεγάλης ντίβας στην Ελλάδα, ήταν εκείνος που τη συνόδευσε ως τη θέση της. Η φωτογραφία των δύο βρισκόταν πάντοτε στο συρτάρι του γραφείου του, στο διαμέρισμά του στο Κολωνάκι… Οι γνώσεις του για πρόσωπα και πράγματα γύρω από τη Μουσική- όπως και γενικότερα γύρω από τις Τέχνες και την Αρχιτεκτονική- ήταν εντυπωσιακές, επίσης και ο κύκλος των γνωριμιών του με ανθρώπους που είχαν τα ίδια ενδιαφέροντα. Οταν στα μέσα της δεκαετίας του ’90 η Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης αναζητούσε γενικό διευθυντή, στον πίνακα των πιθανών υποψηφίων που θα μπορούσαν να αναλάβουν αυτό το βαρύ έργο περιλαμβανόταν και το όνομα του Χρήστου Λαμπράκη.
H στρατιωτική δικτατορία δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ελεύθερο τον Χρήστο Λαμπράκη. Συνελήφθη τον Μάιο του 1967 και παραπέμφθηκε σε δίκη χωρίς να του απαγγελθεί συγκεκριμένη κατηγορία, αλλά τον Δεκέμβριο θα αφεθεί ελεύθερος. Από τις φυλακές έστειλε μια επιστολή στη γαλλική εφημερίδα «Le Μonde» διεκτραγωδώντας τις αθλιότητες της χούντας, επισημαίνοντας ιδιαίτερα τις πιέσεις τις οποίες δέχθηκε ο Τύπος. Εγραφε:
«…Είναι, πιστεύω, απολύτως σαφές σήμερα ότι δεν υπάρχει στην Ελλάδα Τύπος άξιος του ονόματός του. Σας ανέφερα ήδη τις συνθήκες υπό τις οποίες εκδίδονται οι εφημερίδες τις οποίες διηύθυνα. Αυτή καθ’ εαυτήν η ύπαρξη λογοκρισίας έχει ως συνέπεια να υπάρχει μία μόνο έκφραση άποψης, μία μόνο δυνατότητα μετάδοσης ειδήσεων. Είναι όμως προφανές ότι η παρούσα δικτατορία προχώρησε ακόμη περισσότερο. Αυτό που σήμερα εμφανίζεται στην Ελλάδα δεν είναι απλώς ένας λογοκριμένος Τύπος, είναι μάλλον ένας Τύπος καθ’ υπαγόρευσιν. Διότι η κυβέρνηση όχι μόνο ξεψαχνίζει όλα τα κείμενα όσο της είναι δυνατόν και τα εξετάζει κατά τρόπο ανόητο, προσπαθώντας να εξακριβώσει μήπως είναι “υπονομευτικά”- ακόμη και τα ιστορικά μυθιστορήματα – αλλά επιβάλλει στον Τύπο και τη δημοσίευση δικών της κειμένων και γελοίων σχολίων, υπαγορεύοντας ακόμη και ιστορικές νουβέλες, φθάνοντας στο σημείο να αξιώνει τη δημοσίευση ως και κυρίων άρθρων και σχολίων που γράφει η ίδια».
Στην επιστολή του προς τον «Μonde» ο Λαμπράκης υπογραμμίζει και το πόσο μεγάλη ανάγκη έχει η ελληνική αντίσταση της παγκόσμιας υποστήριξης. «Η υποστήριξη αυτή είναι πολύτιμη επειδή ο ελληνικός λαός, ο οποίος ξύπνησε ένα πρωί και είδε πως όλοι οι πολιτικοί ηγέτες του βρίσκονταν στη φυλακή και ότι ο ίδιος, μόνος και άοπλος, είχε να αντιμετωπίσει την οργανωμένη κτηνωδία μιας μικρής στρατιωτικής ομάδας, εξακολουθεί να αρνείται να υποταχθεί. Είναι γεγονός ότι ο λαός κατελήφθη τελείως απαράσκευος την 21η Απριλίου και δεν είχε τα μέσα να αντιδράσει, αλλά είναι επίσης γεγονός ότι έκτοτε πέρασε στην κάθε μορφής αντίσταση στη στρατιωτική δικτατορία».
Στις 19 Ιανουαρίου 1968, η Ασφάλεια συλλαμβάνει εκ νέου τον Λαμπράκη χωρίς και πάλι να του απαγγείλει καμία κατηγορία, δημοσιεύεται όμως τη μεθεπομένη η επιστολή του στον «Μonde», γίνονται διαμαρτυρίες στο εξωτερικό από προσωπικότητες και διεθνείς οργανώσεις, η Διεθνής Ενωση Δημοσιογράφων εκδηλώνει τη συμπαράστασή της και του απονέμει τη Χρυσή Πένα, γεγονός το οποίο δημοσιεύεται σε όλον τον κόσμο. Αυτό αναγκάζει τη χούντα στις 24 Ιανουαρίου 1968 να τον απολύσει. Η δίκη του δεν έγινε ποτέ.
Hταν το καλοκαίρι του 1975 όταν στον Πόρο, εντελώς τυχαία, συναντήθηκαν ο Χρήστος Λαμπράκης με τον τότε υπουργό Πολιτισμού και Επιστημών Κωνσταντίνο Τρυπάνη. Δεν ήταν γνωστοί και η συζήτησή τους κράτησε λίγα μόλις λεπτά. Μίλησαν, φυσικά, για τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπιζε η κυβέρνηση Καραμανλή, μίλησαν για τις ποινές που επιβλήθηκαν στους πρωτεργάτες της χούντας, αλλά στον Λαμπράκη, όπως ο ίδιος έλεγε αργότερα, εντύπωση έκανε και συγκράτησε μια κουβέντα του Τρυπάνη. Εσείς που έχετε τόση επιρροή στον Τύπο, του είπε, γιατί δεν φροντίζετε να ανέβει το πολιτιστικό, το πνευματικό ενδιαφέρον του νεοέλληνα; Δεκαέξι χρόνια αργότερα, το 1991, εκείνη η πρόσκληση και πρόκληση του Τρυπάνη προς τον Χρήστο Λαμπράκη γέννησε το Ιδρυμα Λαμπράκη, έναν κοινωφελή, μη κερδοσκοπικό οργανισμό. Είχε κάνει και ενωρίτερα, χωρίς αποτέλεσμα, μια σχετική προσπάθεια ο Λαμπράκης, καθώς τα λόγια του Τρυπάνη τού είχαν δώσει ένα έντονο έναυσμα να κινηθεί σε σφαίρες υψηλότερες, πνευματικότε ρες από την πεζή ενημέρωση. Πρακτικά πιο ωφέλιμες από εθνικής πλευράς.
Είχε από την πρώτη στιγμή απήχηση η πρωτοβουλία του. Επιστήμονες από όλους σχεδόν τους κλάδους, καλλιτέχνες, άνθρωποι των Γραμμάτων πρόθυμα υποστήριξαν μια προσπάθεια που στόχευε στη «διαμόρφωση ενός ανανεωτικού πυρήνα μελετών και σχεδιασμού ανάπτυξης σε τομείς υψηλής προτεραιότητας για την Ελλάδα», όπως τόνιζε η ιδρυτική πράξη του Ιδρύματος, την οποία συνέταξε ο ίδιος ο Χρήστος Λαμπράκης. Τα λόγια έγιναν σύντομα πράξη, όπως πάντοτε ήθελε ο Λαμπράκης. Ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η εκπαίδευση, η περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, πάντοτε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, είναι τομείς στους οποίους το Ιδρυμα Λαμπράκη χάραξε δρόμους και έδωσε δείγματα ανανεωτικής, προοδευτικής και σύγχρονης παρουσίας. Το ερευνητικό και αναπτυξιακό έργο του σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, με ερευνητικά και πνευματικά ιδρύματα και επιχειρήσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχει ήδη τη διεθνή αναγνώριση. Με προσωπικές παρεμβάσεις του Χρήστου Λαμπράκη, ο οποίος επισκέφθηκε επανειλημμένα τις Βρυξέλλες και είχε συζητήσεις με στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλους κοινοτικούς παράγοντες, το Ιδρυμα θεμελίωσε και σταθεροποίησε δεσμούς συνεργασίας και ανταλλαγής πείρας με την ΕΕ. Ετσι, αξιοποιώντας χρηματοδοτήσεις ευρωπαϊκών προγραμμάτων αλλά και ιδίους πόρους, το Ιδρυμα πρωτοστατεί- αθόρυβα, όπως ήταν ανέκαθεν το γνώρισμα των δραστηριοτήτων του ιδρυτή του- στη διαμόρφωση της εικόνας της σύγχρονης Ελλάδας με πρωτοβουλίες και, κυρίως, με την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας, όπως και με παρεμβάσεις για την αναβάθμιση της εκπαίδευσης και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.
Σε συνεργασία με ομοειδείς ελληνικούς και διεθνείς αναπτυξιακούς οργανισμούς, το Ιδρυμα συμμετέχει σε ρηξικέλευθα προγράμματα πρακτικής αξίας και εφαρμόσιμα, με έρευνες, μελέτες και παραγωγές εκπαιδευτικού υλικού, με υποτροφίες και εκδόσεις εκπαιδευτικών βιβλίων, με συνέδρια στα οποία λαμβάνουν πάντοτε μέρος διεθνούς κύρους προσωπικότητες. «Η πείρα των ξένων είναι πολύτιμη, ιδιαίτερα στους χώρους της εκπαίδευσης και της περιφερειακής ανάπτυξης» τόνισε ο Χρήστος Λαμπράκης κατά την παρουσίαση του τελευταίου προγράμματος του Μegaron Ρlus. Αυτή την πολύτιμη πείρα του θέλησε να τη μοιραστεί και με άλλα σχετικά ελληνικά ιδρύματα ώστε να ενισχυθεί περισσότερο η προσπάθειά του για μια υψηλότερης και πληρέστερης κλάσης έρευνα, εκπαίδευση, ανάπτυξη στην Ελλάδα. Ετσι, στις αρχές του 2007 δημιουργήθηκε η Μορφωτική και Αναπτυξιακή Πρωτοβουλία, στην οποία εκτός από το Ιδρυμα Λαμπράκη μετέχουν τα ιδρύματα Νιάρχου, Ωνάση, Λεβέντη, Εθνικής Τράπεζας, Κωστόπουλου, Ευγενίδη και Μποδοσάκη.
Σε μια συνάντησή του στην Αθήνα, το 2003, με τον τότε γερμανό πρόεδρο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Χερστ Κέλερ, ο Λαμπράκης τον άκουσε με προφανή έκπληξη να του δηλώνει ότι το Ιδρυμα είναι γνωστό όχι μόνο στη Γερμανία αλλά και στους κύκλους του ΔΝΤ. Στη Γερμανία, του είπε, το γνωρίζουν ως «πρωτοπόρο» στον τομέα της εκπαιδευτικής έρευνας για τις ανάγκες του 21ου αιώνα. Στην Αμερική, οι «άνθρωποι του Ταμείου» παρακολουθούν τον «προσωπικό ρόλο που παίζετε στη χώρα σας για την ανάπτυξη της Κοινωνίας της Πληροφορίας». Για την ιστορία, τα σχόλια του κ. Κέλερ, ο οποίος μετά το ΔΝΤ εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας της Γερμανίας, έγιναν γνωστά μόνο χάρη στον τότε πρεσβευτή της Γερμανίας στην Αθήνα δρα Αλμπερτ Σπίγκελ. Ο ίδιος ο Χρήστος Λαμπράκης, ο οποίος ουδέποτε έλεγε κάτι εγκωμιαστικό για τον εαυτό του ή για τα έργα του, δεν αποκάλυψε ποτέ τα σχόλια του γερμανού προέδρου. Δεν έκρυψε όμως ποτέ την ικανοποίησή του όταν το Ιδρυμα έγινε μέλος του διεθνούς κύρους Ευρωπαϊκού Δικτύου Εμπειρογνωμόνων Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (ΕΕΝet), όπως και του Ευρωπαϊκού Δικτύου εξ αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΕDΕΝ).
πηγή: https://kourdistoportocali.com