Τα κτήρια κουβαλάνε την ιστορία τους αλλά και μύθους γύρω από αυτά

22 Δεκεμβρίου 2019 Kalithe@Press 0 Σχόλια

Άρθρο του Θανάση Χαμπεσή

Η σιδερένια πόρτα που προσπερνάμε καθημερινά, πάντα κλειστή και αινιγματική, άνοιξε για μια ιδιαίτερη παρέμβαση, από αρκετούς σύγχρονους καλλιτέχνες, σε ένα σκοτεινό, ατμοσφαιρικό χώρο .….. μια Τετάρτη απόγευμα, άνοιξε τις πόρτες του και μας κάλεσε να το εξερευνήσουμε. Στενό, ψηλοτάβανο, επιβλητικό, ατμοσφαιρικό.

Σα να μην ήταν αρκετά μυστηριώδες, μπαίνοντας δεν είχε φώτα, μόνο λίγα κεριά δεξιά κι αριστερά. Με το φακό του κινητού τηλεφώνου στο χέρι οι επισκέπτες κοιτάζαμε τα βυζαντινά ψηφιδωτά στο πάτωμα, το περίτεχνο ταβάνι και τα έργα των καλλιτεχνών στους τοίχους. Πορτραίτα, σκίτσα, τοιχογραφίες, σε μια εσοχή είχε και μια φωτογραφία των Χουντικών, το ένα πιο περίεργο από το άλλο. Όλα μοντέρνα για την περίσταση. Στο βάθος μια μαύρη κουρτίνα έκοβε το δρόμο προς το υπόλοιπο κτίριο.

Πληροφορίες δε υπήρχαν, στην είσοδο μόνο μια αφίσα Secretexpo, και μια αναζήτηση στο facebook ενημέρωναν ότι η είσοδος στην έκθεση ήταν δωρεάν για το κοινό, αλλά προσβάσιμη μόνο για 4 ώρες. Αυτή τη φορά γίνεται μια «μυστική έκθεση» από σύγχρονους καλλιτέχνες που μπορείς να αναγνωρίσεις από τα σχέδια τους. Πόσο θα κρατήσει η έκθεση, καταλαβαίνετε, δεν γνωρίζουμε ακριβώς …. 4 ώρες. Στο αινιγματικό αυτό κτήριο που πρόκειται για μια προέκταση του νεοκλασικού μεγάρου, επί της οδού Μαυρομιχάλη 6, το οποίο οικοδομήθηκε την χρονική περίοδο 1882-85 ως οικία του Ερνέστου Τσίλλερ. Οικία Τσίλλερ και μετέπειτα Λοβέρδου. Η αποκατάσταση του διατηρητέου κτηρίου στο κέντρο της Αθήνας… έχτισε τα πιο σπουδαία αρχοντικά σπίτια της Αθήνας, αλλά έχασε το δικό του σε πλειστηριασμό.

Η προσπάθεια σήμερα να ανακαινιστεί και να γίνει Μουσείο … Ερνέστος Τσίλερ, κατάφερε να προσδιορίσει την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Αθήνας, αλλά και επαρχιακών πόλεων, όπως το Αίγιο, το Γύθειο και την Ερμούπολη, έχασε το δικό του σπίτι σε πλειστηριασμό! Το έχασε και το αγόρασε ο τραπεζίτης Διονύσης Λοβέρδος. Τα τελευταία χρόνια ανακαινίζεται από το υπουργείο Πολιτισμού για να στεγάσει εκθέσεις του Βυζαντινού Μουσείου. Το 1912 είχε ήδη στολίσει την Αθήνα με πολλά από τα αριστουργήματά του. Σχεδίασε πάνω από 900 κτίρια, μεταξύ των οποίων η Ακαδημία, η Εθνική Βιβλιοθήκη το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Παναθηναϊκό Στάδιο και το Ζάππειο Μέγαρο. Το τελευταίο ήταν έργο του Δανού μέντορά του, Θεόφιλου Χάνσεν, αλλά ο Τσίλερ είχε την επίβλεψη των εργασιών…. Το σπίτι του Τσίλερ. Το Ζάππειο Μέγαρο ήταν ο λόγος, για τον οποίο ο μεγάλος Γερμανός αρχιτέκτονας απώλεσε την έδρα του στο Πολυτεχνείο το 1883, αφού αρνήθηκε να συγκαλύψει τις οικονομικές καταχρήσεις που καθυστερούσαν το έργο. Τελικά, απομακρύνθηκε και από την εποπτεία των εργασιών. Το 1882, ο Τσίλερ είχε αγοράσει ένα οικόπεδο στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείεται από τις οδούς Ακαδημίας, Σόλωνος, Ιπποκράτους και Μαυρομιχάλη και έχει συνολικό εμβαδόν 1.060 τ.μ.

Φυσικά, η κατασκευή ήταν τεράστια. Το 1885 ολοκλήρωσε το τριώροφο κτίριο, το νεοκλασικό μέγαρο, όπου κατοίκησε με την Ελληνίδα σύζυγό του Σοφία Δούδου (Καθηγήτρια πιάνου με πρώτο βραβείο στο Ωδείο της Βιέννης, κομψή και κοινωνική, με αέρα Ευρωπαίας, που ελάχιστες διαθέτουν αυτήν την εποχή στην Αθήνα, συνηθίζει να καλεί σε συγκεντρώσεις στο σπίτι της όλους τους επιφανείς ανθρώπους των γραμμάτων, των τεχνών, αλλά και της πολιτικής. Οι εσπερίδες της, που λαμβάνουν χώρα στο περίφημο «Πομπηιανό σαλόνι» της οικίας, είναι ονομαστές, ενώ τα κυριακάτικα πρωινά λειτουργούν ως «μαθήματα» μουσικής για την αθηναϊκή νεολαία), έως το 1912. Το κτίριο κοσμείται στην εξωτερική πρόσοψη με κεραμικές κεφαλές Καρυάτιδων, ενώ στο εσωτερικό του υπάρχουν διακοσμητικά στοιχεία υψηλής ποιότητας. Εκεί στεγαζόταν και το αρχιτεκτονικό γραφείο του Τσίλερ.

Η ζωγραφική διακόσμηση του μεγάρου ήταν δημιουργία του Σλοβένου ζωγράφου Γιούρι Σούμπιτς, ο οποίος είχε αναλάβει και τον εικαστικό διάκοσμο του μεγάρου Σλίμαν («Ιλίου Μέλαθρον»), έργο κι αυτό του Τσίλερ. Στην οροφή του υπνοδωματίου της γυναίκας του το μονόγραμμά της με τα αρχικά SEZ (Σοφία Ερνστ Τσίλερ). Περίφημες οροφογραφίες διακοσμημένες με φυτικό διάκοσμο που για χρόνια ήταν καλυμμένες με γύψινα διακοσμητικά ανάγλυφα, τα οποία είχε προσθέσει ο επόμενος ιδιοκτήτης του μεγάρου, ο Κεφαλονίτης τραπεζίτης Διονύσιος Λοβέρδος, ιδρυτής της Ιoνικής και Λαϊκής Τράπεζας. Το αγόρασε σε πληστηριασμό το 1912 και το χρησιμοποίησε ως κατοικία του προχωρώντας σε προσθήκες και προεκτάσεις στο αρχικό κτίριο. Πτώχευση και πλειστηριασμός.

Ο Τσίλερ δραστηριοποιήθηκε επιχειρηματικά, καθώς δημιούργησε μια συνοικία στον Πειραιά από επαύλεις τις οποίες πούλαγε. Είχε και εταιρεία οικοδομικών υλικών. Δεν υπάρχουν αρκετές λεπτομέρειες,

Ο Διονύσιος Λοβέρδος φιλότεχνος και συλλέκτης έργων τέχνης (κατείχε μια πλούσια συλλογή βυζαντινών, εκκλησιαστικών εικόνων και έργων τέχνης την οποία είχε εκθέσει στο κτίριο μετατρέποντας το έτσι σε μουσείο) Διονύσιο Π. Λοβέρδο (1878 – 1934), ως κατοικία του. Ο Διονύσιος Λοβέρδος ήταν επίσης, ο ιδιαίτερος γραμματέας του διευθυντή του Τμήματος της Δημοσιότητας της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας και πρώτος Διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας.

Ο αδερφός του, Σπυρίδων Λοβέρδος, ήταν συλλέκτης σπανιότατων βιβλίων, τα οποία αποφάσισε να τα εκθέσει διαμορφώνοντας το κτίριο της οδού Ακαδημίας 58α & Μαυρομιχάλη σε μουσείο. Τη διαμόρφωση του σε μουσείο ανέλαβε ο γνωστός αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος και την συντήρηση του εσωτερικού του κτιρίου και των έργων, ο ζωγράφος Δημήτριος Πελεκάσης. Το 1934 ο Διονύσιος Λοβέρδος απεβίωσε στο Μόναχο και το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία της συζύγου του Άρτεμις, ενώ αργότερα στις κόρες του Ιωάννα και Μαρία. Το 1979 η κόρη του Διονυσίου Λοβέρδου, Ιωάννα Λοβέρδου δώρισε το μουσείο μαζί με ένα μεγάλο μέρος των έργων τέχνης στο Βυζαντινό Μουσείο. Έπειτα από δεκαετίες παρακμής, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως βεστιάριο για την Εθνική Λυρική Σκηνή (1979) και την περίοδο εκείνη σημειώθηκε πυρκαγιά η οποία κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού του κτιρίου. Από τότε δεν έγινε καμία προσπάθεια αναπαλαίωσης του, διότι το Βυζαντινό Μουσείο προσπαθούσε να λάβει χρηματοδότηση από Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ώστε να αναστηλωθεί και να στεγάσει σημαντικά έργα τέχνης και χειρόγραφα. Μάλιστα έχει εκπονηθεί και μελέτη ώστε το κτίριο αυτό να αποτελέσει κατά ένα μέρος και ψηφιακό μουσείο, καθότι πολλά από τα εκθέματα θα εκτίθενται μέσω υπολογιστών, γεγονός που θα βοηθά όποιον θέλει αντίγραφο από κάποιο έργο για την έρευνά του. Στο παρελθών δημιουργήθηκαν πολλές εικασίες, για το τι ακριβώς αντιπροσώπευε το συγκεκριμένο κτήριο.

Οι φήμες κορυφώνονται, στο αν σχετίζεται με απόκρυφα γεγονότα, καθώς ο θρησκευτικού είδους μυστικισμός του, δημιουργεί δεκάδες εύλογα ερωτήματα. Ενώ πολλοί ταυτίζουν τον Διονύσιο Λοβέρδο ως υψηλόβαθμο τέκτονα, καθώς κατά πολλούς ο αδελφός του Σπυρίδων Λοβέρδος, ανήκε στην στοά Παρθενών, της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος. Τα κύρια χαρακτηριστικά του κτηρίου, είναι η μεγάλη του πόρτα μεσαιωνικής – γοτθικής μορφής, καθώς και οι θολωτοί τρούλοι στον λεγόμενο ναό, ας τον πούμε έτσι, που υπήρχε στο εσωτερικό του. Σήμα κατατεθέν του κτηρίου υπήρξε και ίσως ο εναρκτήριος μοχλός του όλου μυστηρίου, ήταν ο επιβλητικός δράκος που κοσμούσε την είσοδο του σπιτιού. Ο οποίος δυστυχώς αφαιρέθηκε και για κάποια περίοδο βρισκόταν παραγκωνισμένος πλέον, στο εσωτερικό της οικίας. Το Κτίριο Την περίοδο 2005-2006, γίνονται μελέτες από ανθρώπους της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων. Είσοδος της οδού Μαυρομιχάλη διότι η είσοδος της οδού Ακαδημίας 58α είναι κλειστή και δεν συνδέεται με το κτίριο της Μαυρομιχάλη λόγω κτισίματος της πόρτας και του διαδρόμου που συνδέει τα 2 κτίρια. Η εικόνα τραγικότατη καθότι το κτίριο βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Υπήρχαν παντού χώματα και μπάζα από εργασίες που είχαν γίνει, ενώ είχαν αφαιρεθεί και τα ωραία ψηφιδωτά, ξυλόγλυπτα και πατώματα που διακοσμούσαν το χώρο. Υπάρχουν ακόμη τα κάδρα πάνω στα οποία ήταν τοποθετημένοι οι πίνακες σημαντικών αγιογράφων όπως ο Εμμανουήλ Τζανές, ενώ σε κάποια σημεία είχαν μείνει κάποια ψηφιδωτά και ξυλόγλυπτα, τα οποία όμως καταστρέφονταν. Σ Σε αίθουσα με χαρακτηριστικό τις 4 κολώνες που στήριζαν το κτίριο υπήρχε άγαλμα ιππότη ενώπιον του οποίου ορκίζονταν οι Ιππότες … τραβηγμένη η συγκεκριμένη ιστορία, η οποία έχει δόση αλήθειας που δεν αφορά μεν τους Ναΐτες, αλλά στηρίζεται στην κοινωνική θέση του Διονυσίου Λοβέρδου και του αδελφού του. Επίσης πολλά αναφέρονται και για την ύπαρξη στοών κάτω από το κτίριο, στοές που εκτείνονται σε μεγάλη απόσταση και οδηγούν σε σημαντικά σημεία της Αθήνας … δεν υπάρχει κάποιο σημάδι που να παραπέμπει στην ένδειξη μία τέτοιας αναφοράς, αντίθετα οι χτισμένες είσοδοι που συνέδεαν το κτίριο της Μαυρομιχάλη με αυτό της Ακαδημίας 58α καθώς και κάποια χτισμένα παράθυρα (άγνωστο για ποιο λόγο).

Εντύπωση προκαλεί ότι από όλα τα πατώματα, σε όλες τις αίθουσες του χώρου είχε αφαιρεθεί το κεντρικό πλακάκι ή ξύλο. Είναι ότι προφανώς υπήρχε κάποιο ψηφιδωτό μεγάλης αξίας και αφαιρέθηκε μαζί με τα υπόλοιπα έργα του Μουσείου. Μια εναλλακτική εξήγηση για το παραπάνω ζήτημα το κεντρικό πλακάκι είχε να κάνει με θέμα οικοδύναμης του σπιτιού. Το κτίριο της Οδού Ακαδημίας 58α -Μαυρομιχάλη αποτελεί ένα μέγαρο μεγάλης αρχιτεκτονικής και διακοσμητικής αξίας που ουδεμία σχέση έχει με ύπαρξη στοών, σατανιστικών τελετών και Ναϊτών Ιπποτών. Το θέμα των ιερουργιών δεν έχει βάση με τις τεκμηριωμένες ιστορικές αποδείξεις. Όσον αφορά τις στοές, ακόμη κι αν υπήρχαν δεν θα έχει μείνει ούτε μία όρθια πλέον με το πέρασμα σεισμών και μετρό. Ως προς τον περίφημο θυρεό που υπήρχε στην είσοδο της οδού Ακαδημίας 58α. Πρόκειται για σύμβολο που δήλωνε το έμβλημα, μίας αριστοκρατικής οικογένειας όπως η οικογένεια Λοβέρδων, ενώ ο δράκος ήταν ο προστάτης των θησαυρών, δηλαδή είχε τοποθετηθεί για να φέρει προφανώς καλοτυχία στα έργα τέχνης – ‘‘θησαυρούς’’ του μουσείου. Το «εκκλησάκι» του κτιρίου μόνο εκκλησάκι δεν είναι. Η εντύπωση αυτή θα μπορούσε δικαιολογημένα να δημιουργηθεί σε κάποιον, εφόσον αυτός αντίκριζε το κτίριο από ψηλά και διέκρινε τους θολωτούς τρούλους στην οροφή του. Μια -έστω και βιαστική- ματιά όμως στο εσωτερικό του κτιρίου θα αρκούσε ώστε να καταστήσει σαφές πως οι τρούλοι αυτοί, όπως και τα διάφορα ξυλόγλυπτα τέμπλα και παραστάσεις που είδαμε παραπάνω, αποτελούν απλώς μέρος του εσωτερικού διακόσμου του Μουσείου Λοβέρδου.

Ο Σπ. Λοβέρδος ήταν μανιώδης βιβλιόφιλος, συγκεντρώνοντας μια ιδιωτική βιβλιοθήκη 40.000 τόμων! Οι τόμοι της βιβλιοθήκης αυτής βρίσκονται σήμερα στο κτίριο του ιδρύματος που φέρει το όνομα του (Κηφισίας 256 και Όθωνος, γωνία), του οποίου μάλιστα μία αίθουσα έχει διαρρυθμιστεί ώστε να θυμίζει εσωτερικό εκκλησιδίου. Παράλληλα με τις τραπεζιτικές του ασχολίες, ο Σπ. Λοβέρδος ασχολήθηκε και με ποικίλου περιεχομένου μελέτες, ενώ συνέγραψε τις πραγματείες: “Ο εθνικός πλούτος”, “Η Αγία Πόλις”, “Αποταμίευσης και ταμιευτήρια”, “Η οικονομική επέμβασης του κράτους” και “Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος”. Το 1923 εκλέχτηκε βουλευτής (γερουσιαστής τότε), ενώ από τις 10 Μαρτίου 1933 έως τις 29 Νοεμβρίου 1934, επί κυβερνήσεως Τσαλδάρη, διετέλεσε και υπουργός Οικονομικών. Η κατοικία, τώρα, του Σπυρίδωνα Λοβέρδου βρισκόταν – με την παλιά αρίθμηση της οδού – στην οδό Ακαδημίας 65 (το 1930, οκτώ χρόνια πριν αποβιώσει, μετακόμισε στη Ζαλοκώστα 3), λίγα μέτρα μακρύτερα δηλαδή από την οικία και το Μουσείο του αδερφού του. Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό στον υποβλητικό και ιδεώδη για συναθροίσεις χώρο του Μουσείου Λοβέρδου να συγκεντρώνονταν κατά καιρούς σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής (μια ανεπιβεβαίωτη πληροφορία αναφέρει πως το χώρο του κτιρίου της Ακαδημίας 58α επισκέπτονταν τακτικά κατά το παρελθόν αρκετοί δήμαρχοι των Αθηνών).